Een klein deel van de soevereinenbeweging vormt een directe bedreiging van geweld op korte termijn. Dit blijkt uit de recente fenomeenanalyse Met de rug naar de samenleving van de NCTV, de AIVD en de Nationale Politie, die de soevereinenbeweging in Nederland onderzoekt.
Kenmerken van de Beweging
Mensen die zich soeverein verklaren, geloven in meer of mindere mate dat er een kwaadaardige elite bestaat. Deze elite zou niet alleen invloed hebben op de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht, maar ook op de media en de wetenschap.
De fenomeenanalyse identificeert drie gedragscategorieën binnen de soevereinenbeweging. De grootste groep tracht zo onafhankelijk mogelijk te leven, maar erkent dat volledige isolatie van de samenleving niet haalbaar is. De tweede groep beschouwt de Nederlandse wet en regelgeving als ongeldig en weigert bijvoorbeeld hun belastingen en boetes te betalen. Een kleinere groep is bereid om, als het nodig is, geweld te gebruiken tegen het huidige systeem.
Hoewel de soevereinenbeweging momenteel niet groot genoeg is om een directe bedreiging voor de democratische rechtsorde te vormen, zijn er zorgen over het aanhoudende groei en de voedingsbodem voor hun ideeën.
Geweld en Intimidatie
De meeste mensen binnen de soevereinenbeweging hebben een geweldloos verleden, maar er zijn recentelijk gevallen van intimidatie en bedreiging richting lokale politici, ambtenaren, rechters, journalisten en wetenschappers. Ook zijn er enkele gewelddadige confrontaties geweest met politie en deurwaarders.
Omdat sommige soevereinen in financieel probleem komen doordat zij hun rekeningen niet betalen, wordt verwacht dat het aantal gewelddadige incidenten zal toenemen. Het verspreiden van het idee dat er een kwaadaardige elite is die onderdrukking en zelfs moord nastreeft, kan ertoe leiden dat sommige soevereinen gewelddadig verzet nodig achten.
Bij een klein deel van de soevereinen, dat waarschijnlijk enkele tientallen tot honderd mensen omvat, blijft het bij dreigingen en grootspraak. Voor anderen kunnen deze boodschappen echter aanleiding geven tot gewelddadige acties, bijvoorbeeld in reactie op verkeerscontroles of deurwaardersbezoeken. Sommige van deze soevereinen organiseren zich zowel online als fysiek om zich voor te bereiden op een vermeende gewelddadige strijd met de overheid. Ze geloven dat ze zich moeten wapenen tegen een dreigende gewelddadige aanval van de kwaadaardige elite. Bij verschillende aanhangers zijn zelfs vuurwapens aangetroffen.
Aanpak van de Soevereinenbeweging
In reactie op de analyse hebben de ministers van Justitie en Veiligheid en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over de aanpak van de soevereinenbeweging.
De voornaamste prioriteit is het beschermen van onze democratische rechtsstaat en het voorkomen dat kwetsbare mensen, inclusief hun kinderen, slachtoffer worden van deze beweging. Het kabinet heeft drie hoofddoelen. Ten eerste willen ze optreden tegen wetsovertredingen en gewelddadig extremisme. Voor individuen met extremistische opvattingen die zouden kunnen leiden tot gewelddadige of terroristische activiteiten, is er al een persoonsgerichte aanpak. Deze aanpak zal verder ontwikkeld worden voor soevereinen met extremistische ideeën.
Gemeenten zullen, waar nodig, in samenwerking met partners uit de veiligheids- en sociale sector maatregelen nemen. Dit voorjaar zal de minister van Justitie en Veiligheid, samen met de ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, komen met een strategie tegen extremisme, die ook aandacht besteedt aan anti-institutioneel extremisme en soevereinen.
Het tweede doel is te voorkomen dat mensen verder gaan met hun ondermijnende gedrag. Dit kan gedaan worden door de invloed van aanjagers te beperken, anti-democratisch gedrag te signaleren en te veroordelen, en instituties weerbaarder te maken.
Tot slot is er een inspanning nodig om ervoor te zorgen dat de beweging niet groter wordt. Het is van belang om mensen weerbaar te maken tegen antidemocratische verhalen en de verbinding met hen te behouden. Dit vraagt veel van professionals in het lokaal bestuur, zoals jongerenwerkers, leraren, deurwaarders en wijkagenten. Het is belangrijk om in gesprek te blijven over kritische vragen en wantrouwen, openheid te tonen over dilemmas en te reageren op verkeerde informatie.
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal in een toekomstige Kamerbrief verder ingaan op hoe om te gaan met bredere anti-institutionele tendensen en hoe de samenwerking tussen samenleving en overheid versterkt kan worden.