De concentratie nitraat in het grondwater op derogatiebedrijven is sinds 2021 aan het dalen in alle soorten grond. Deze daling is deels te wijten aan een toename van neerslag na de droge periode van 2018 tot 2020. Hierdoor wordt het nitraat beter afgebroken in de bodem en spoelt het minder uit naar het grondwater. In 2023 lag de gemiddelde concentratie nitraat onder de Europese norm van 50 milligram per liter grondwater. Alleen in het zuiden en midden van de zandregio was de nitraatconcentratie gemiddeld gelijk aan de norm. In deze regio had 47 procent van de derogatiebedrijven een concentratie boven de norm. Dit blijkt uit het rapport Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie in 2022.
Minder stikstofoverschot in bodem
Als gevolg van veranderingen in het mestbeleid en bedrijfsvoering hebben boeren minder stikstof uit dierlijke mest en kunstmest gebruikt in de periode 2006-2022. Hierdoor blijft er minder stikstof in de bodem over, wat anders als nitraat met regenwater naar diepere lagen in de bodem zou wegzakken en uiteindelijk in het grondwater terechtkomt. Dit stikstofbodemoverschot is gedaald tussen 2006 en 2017. Sinds 2018 is er meer variatie in dit overschot.
Derogatiebedrijven hebben in 2022 gemiddeld 228 kilogram stikstof per hectare gebruikt als we kijken naar het aandeel dierlijke mest. Het gebruik van stikstof uit dierlijke mest was op hetzelfde niveau als in 2021 en lager dan het langjarig gemiddelde van 235 kilogram per hectare.
Monitoring essentieel voor derogatie
Sommige agrarische bedrijven in Nederland mogen meer dierlijke mest van graasdieren gebruiken op hun land dan de algemene norm uit de Europese Nitraatrichtlijn. Dit wordt derogatie genoemd.
Dit jaarlijkse rapport van het RIVM en Wageningen Economic Research is één van de voorwaarden die de Europese Commissie aan Nederland heeft gesteld. In september 2022 heeft de Europese Commissie besloten dat deze uitzondering voor Nederland in 2026 wordt beëindigd.
Het doel van de Europese Nitraatrichtlijn is om water te beschermen tegen vervuiling door een teveel aan voedingsstoffen uit de landbouw. Elke vier jaar rapporteert het RIVM breder over de waterkwaliteit in relatie tot de landbouwpraktijk in de Nitraatrapportage. De volgende Nitraatrapportage wordt begin november 2024 gepubliceerd.