In 2023 verscheen 94,6% van de publicaties gefinancierd door ZonMw en NWO als open access, waarvoor 10,9 miljoen euro werd uitgegeven. Dit blijkt uit hun recent gepubliceerde Open Access Monitor. Voor het eerst zijn de kosten nauwkeuriger in kaart gebracht door data uit OpenAPC te gebruiken. Bijna 11 miljoen euro werd besteed voor het open access beschikbaar maken van 3.584 artikelen in 2023. Ongeveer 3 miljoen euro hiervan kwam van NWO en ZonMw, terwijl Nederlandse instellingen minimaal 4,2 miljoen euro bijdroegen. Open access is belangrijk, maar brengt hoge kosten met zich mee, wat vragen oproept over de duurzaamheid ervan.
Hans de Jonge, directeur van Open Science NL, deel van NWO, benadrukt de zorgen over oncontroleerbare kostenstijgingen voor open access-publiceren. Hoewel de percentages stijgen, blijft het een uitdaging om kosten inzichtelijk te maken door gebrek aan openbare informatie. Openbaar gemaakte contracten met uitgevers geven niet altijd duidelijkheid over de kosten voor open access.
Arfan Ikram, bestuurslid van NWO, wijst op de noodzaak om te bespreken hoeveel geld acceptabel is voor open access, gezien de beperkte overheidsfinanciën. De 10,9 miljoen betreft enkel de output van NWO en ZonMw, terwijl er daarnaast veel publicaties van andere financiers in Nederland zijn. Het bespreekbaar maken van deze bedragen is volgens hem cruciaal.
De Europese ministers van onderzoek hebben zich ook aangesloten bij de discussie over de kosten van open access. Ze pleiten voor investeringen in non-profit-alternatieven zoals het diamanten model. NWO ondersteunt dit initiatief door financiële steun voor Diamond Open Access-publicaties.
De monitor van NWO en ZonMw rond het open access-publiceren is volledig gebaseerd op vrij toegankelijke metadata. Dit onderstreept hun inzet voor open wetenschap, verder versterkt door hun steun aan de Barcelona Declaration on Open Research Information voor zoveel mogelijk open toegankelijk meten van onderzoeksdata.
Nederlandse financiers streven naar 100% open access in lijn met de overheidsdoelen. Met deze doelen in zicht groeit echter de zorg over de afhankelijkheid van commerciële uitgevers en hoge kosten, wat toegang voor minder gefinancierde regio’s belemmert. Daarom pleiten NWO en ZonMw voor een eerlijker en diverser publicatielandschap.