In de 19e eeuw was Amsterdam in verval. De grachten waren vies en de straten in slechte staat. De rijke inwoners lieten zich dit echter niet aanpraten. Ze wandelden op zondag over de Keizersgracht in wat bekend staat als de pantoffelparade, waar jonge mensen elkaar ontmoetten.
Amsterdam was in de 18e en 19e eeuw een stad die er mooi uitzag van buiten, maar vol problemen zat. De stadsgrachten, die in de 17e eeuw waren aangelegd, trokken rijke bewoners aan, maar de overlast nam toe naarmate de stad groeide. Daarom werden er grachten aangelegd waar de elite rustig kon wonen.
Nieuwe grachten voor welgestelden
Onder burgemeester Frans Hendricksz werden de hoofdgrachten, zoals de Herengracht en Keizersgracht, aangelegd. De Keizersgracht was de breedste en nieuwste gracht. Rijke Amsterdammers lieten er grote koopmanshuizen bouwen met een herkenbaar uiterlijk en een vaste indeling.
Flaneren op de gracht
Op de Keizersgracht was niets te merken van de problemen in de stad. Dit gebied werd een bruisende plek vol theaters en sociëteiten. Van 14.00 tot 16.30 uur kwamen rijke burgers samen om te flaneren, wat de pantoffelparade werd genoemd.
Pantoffelparade refereert niet letterlijk aan het dragen van pantoffels, maar aan het flaneren. In deze tijd waren modieuze pantoffels voor mannen populair, wat ook bijdroeg aan de naam. Hier zagen mensen en werden ze gezien.
Sociale interacties
Iedereen die iets voorstelde kwam naar de pantoffelparade. Dit evenement was een manier om rijkdom en status te tonen. Bezoekers keken naar de mode, sieraden en de stijl van de deelnemers. Het was een soort uitstalling van de elite en de nieuwe trends.
Een huwelijkstentoonstelling
De parade werd ook gebruikt om huwelijkskandidaten te vinden. Moeders begeleidden hun dochters, hopend dat rijke vrijgezellen interesse hadden. Mannen paradeerden zelfverzekerd om indruk te maken.
De schrijver van de Physiologie van Amsterdam beschrijft de parade als een manier om goedkeuring te krijgen voor huwelijkskandidaten door iedereen in de omgeving. Het was een sociale controle van wie met wie omging.
Kritiek op de parade
Niet iedereen vond de parade leuk. Mensen van lagere klassen probeerden soms mee te doen, maar konden de aandacht niet vasthouden. Ook zijn er critici die het oppervlakkig en een vertoon van rijkdom en status noemden.
Een Amsterdammer uit die tijd schreef hoe hij zich ergerde aan de ijdelheid en het toneel dat werd opgevoerd. Hij verlangde naar eenvoudiger tijden.
De parade verdwijnt
Met de opkomst van moderne parken en stadsvernieuwing in de 19e eeuw verloor de pantoffelparade zijn aantrekkingskracht. Mensen zochten andere plaatsen om te wandelen, en de Keizersgracht werd minder belangrijk. Toch blijft de pantoffelparade een interessant stukje geschiedenis van hoe status en zichtbaarheid in die tijd werkte.
Vandaag is de Keizersgracht nog steeds een van de mooiste grachten van Amsterdam, perfect om te wandelen zonder de drukte van vroeger. De gracht is breder en biedt veel mooie uitzichten, waar het blijft schijnen en glinsteren.
Meer informatie
Voor meer over de pantoffelparade kunt u kijken naar de scriptie Zien en gezien worden in Amsterdam (UvA, 2020) en de Physiologie van Amsterdam (1844).
Beeld: Stadsarchief Amsterdam