Een krimp in het openbaar vervoer vergroot de moeilijkheid om voorzieningen en banen te bereiken. Onderzoek van het PBL toont aan dat met name s avonds en in de weekenden reistijden langer zijn geworden. Dit geldt vooral voor mensen zonder auto in landelijke gebieden en stadsranden. Deze gegevens kunnen overheden ondersteunen bij het verbeteren van de bereikbaarheid voor diverse bevolkingsgroepen.
“Het is belangrijk dat iedereen toegang heeft tot voorzieningen”, zegt Marko Hekkert, directeur PBL. “Toch is er te weinig geïnvesteerd in busverbindingen tussen dorpen. Goede ov- en fietsinfrastructuur moet toegankelijk zijn, zeker nu een kwart van de huishoudens geen auto heeft, waaronder veel jongeren, ouderen en lagere inkomensgroepen.”
Bereikbaarheid van werk, voorzieningen en sociale contacten is essentieel voor volledige deelname aan de samenleving. Er groeit bezorgdheid over of iedereen hier nog wel toegang toe heeft. De Tweede Kamer heeft de vorige regering gevraagd om de afname van het openbaar vervoer te stoppen en de regionale bereikbaarheid te verbeteren. Het huidige regeringsprogramma herhaalt deze noodzaak voor actie.
Het was lange tijd onduidelijk voor welke groepen en gebieden deze bereikbaarheid precies afnam. Daarom onderzocht het PBL de bereikbaarheid van voorzieningen en banen tussen 2012 en 2022, en hoe zowel de teruglopende ov-diensten als de verhuizing van voorzieningen hierbij invloed hadden. Dit inzicht is belangrijk voor het ontwikkelen van gerichte beleid. Dit onderzoek bouwt voort op een eerdere studie uit 2022 over werk en voorziening bereikbaarheid.
Bereikbaarheidsverschillen groter
Door minder openbaar vervoer bereikten mensen minder goed voorzieningen, zoals ziekenhuizen en supermarkten. In 2012 kon 9% van de ouderen geen ziekenhuis bereiken binnen 45 minuten; in 2022 is dit gestegen naar 13%. Voor jongeren die afhankelijk zijn van ov is de bereikbaarheid van scholen gedaald. Vooral mensen in buitenwijken, stadsranden en landelijke gebieden merken dat voorzieningen moeilijker bereikbaar zijn, vooral s avonds en in het weekend. De fiets kan wel helpen, maar regionale voorzieningen zijn vaak te ver om per fiets te bereiken. Veel voorzieningen zijn verhuisd naar steden, waardoor het verschil in bereikbaarheid voor mensen zonder en met een auto nog groter is geworden.
Zonder auto zijn banen moeilijker bereikbaar door het krimpende openbaar vervoer. Voor hoger opgeleiden neemt de werkgelegenheid toe, maar het zijn de lager opgeleiden die moeilijkere plekken met de bus kunnen bereiken. Dit is vooral merkbaar tijdens daluren. Hoewel fietsgebruik in combinatie met openbaar vervoer sommige mensen helpt, is autobereikbaarheid nog steeds vele malen beter. Voor veel mensen is een auto nodig om werk te kunnen bereiken.
Politieke keuzes bepalen bereikbaarheid
De vermindering van openbaar vervoer, de verplaatsing van voorzieningen naar stedelijke gebieden en banen naar autolocaties zijn deels politieke keuzes, zeggen de onderzoekers. “Welke mate van bereikbaarheid acceptabel is, is een politieke keuze”, aldus Jeroen Bastiaanssen, PBL-onderzoeker. “Om te zorgen dat iedereen toegang houdt, kunnen we aan verschillende knoppen draaien. Investeren in ov en fietsinfrastructuur ligt voor de hand, vooral waar mensen geraakt zijn door de afname van bereikbaarheid. Locaties nabij stedelijke centra en ov-knooppunten gebruiken voor voorzieningen en banen kan de toegang ook verbeteren. En woningbouw in deze gebieden kan bijdragen aan een betere bereikbaarheid.”