Over de hele wereld strijden vrouwen voor gelijke rechten en kansen. Ook in Amsterdam maakten en maken vrouwen het verschil. Joke Smit, Carla Lont en Aaïcha Bergamin bijvoorbeeld. Zij zetten zich in voor vrouwenrechten, gelijke kansen en gelijke rechten voor lhbtiq+-personen.
Op 8 maart is het Internationale Vrouwendag. Een mooie gelegenheid om vrouwen te belichten die met hun stem en acties de samenleving hebben beïnvloed.
Joke Smit – strijd voor gelijke rechten
Joke Smit (1933-1981) groeit op in een tijd waarin vrouwen vooral huisvrouw en moeder zijn. Maar zij wil meer. In 1967 schrijft ze het artikel Het onbehagen bij de vrouw. Dit stuk zorgt voor een grote feministische beweging in Nederland.
Samen met latere politica Hedy dAncona richt ze in 1968 de actiegroep Man Vrouw Maatschappij (MVM) op. Vooral in Amsterdam groeit die groep snel. Dankzij hun inzet verandert er veel:
- Wettelijke basis voor gelijke lonen voor mannen en vrouwen
- Betere toegang tot kinderopvang
- Meer vrouwen in politieke en bestuurlijke functies
Ook als ze in 1980 borstkanker krijgt, blijft Joke zich inzetten. Ze strijdt voor economische zelfstandigheid van vrouwen en meer acceptatie van deeltijdwerk in een eerste stap naar gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. In Amsterdam herinnert onder andere de Joke Smitstraat in de Bijlmer aan haar werk. Haar ideeën leven nog steeds voort in de feministische beweging.
Carla Lont – geschiedenis vastleggen voor iedereen
Carla Lont (1944-1999) wordt geboren in Paramaribo, in de tijd dat Suriname nog een kolonie van Nederland is. Veel belangrijke documenten over Suriname worden in Nederland bewaard. Carla vindt dat Suriname zijn eigen archief moet hebben om zijn geschiedenis vast te leggen.
Als hoofd van de archieven bij het Surinaamse ministerie van Onderwijs zet ze een documentatiecentrum op. Ze leert anderen hoe ze archieven moeten bewaren. Het is een vak waarin vooral mannen werken, maar Carla laat zich niet tegenhouden, want archieven bewaren de geschiedenis van een natie.
Na de staatsgreep in Suriname in 1980 verhuist Carla naar Nederland. In Amsterdam gaat ze werken bij Atria, het kenniscentrum voor vrouwenemancipatie. Daar zorgt ze ervoor dat verhalen van zwarte migranten- en vluchtelingenvrouwen worden vastgelegd. Ze vindt dat mensen van kleur meer representatie verdienen.
In 2006 krijgt Suriname eindelijk een Nationaal Archief. Carla overlijdt in 1999 en maakt dit niet meer mee, maar haar werk heeft ervoor gezorgd dat de geschiedenis van Suriname beter bewaard blijft en toegankelijk is voor toekomstige generaties.
Aaïcha Bergamin – pionier voor transgenderrechten
Aaïcha Bergamin (1932-2014) is een van de eerste openlijke voorvechters van transgenderrechten in Nederland. Ze wordt geboren als Leonhard Bergamin, maar voelt zich altijd al vrouw. Op haar 17e wordt ze betrapt terwijl ze danst in vrouwenkleding. Daarna wordt ze gedwongen opgenomen in een kliniek, waar ze zware behandelingen krijgt. Uiteindelijk vlucht ze naar Parijs om hieraan te ontsnappen.
In het Amsterdamse nachtleven groeit Aaïcha later uit tot een graag geziene gast. Maar haar grootste strijd speelt zich af buiten de spotlights: de erkenning van haar vrouw-zijn. In de jaren 70 ondergaat ze een geslachtsbevestigende operatie. Daarna vecht ze jarenlang om haar geslacht in haar paspoort te laten veranderen. Dit lijkt bijna onmogelijk, maar dankzij haar doorzettingsvermogen lukt het toch.
Aaïcha’s doorzettingsvermogen draagt bij aan de erkenning van transgenderrechten in Nederland. Ik ben niet veranderd, ik ben gewoon mezelf geworden, zegt ze zelf. Haar moed blijft een inspiratie voor velen. In haar sterfjaar wordt de Transgenderwet ingevoerd. Vanaf dat moment kunnen transgender personen hun geslacht in hun paspoort laten aanpassen, zonder zware voorwaarden.
Vrouwen die het verschil maken
Op 8 maart denken we aan vrouwen als Joke, Carla en Aaïcha. Hun verhalen laten zien hoe belangrijk het is om op te komen voor gelijke rechten. In het Amsterdam Museum is de tentoonstelling Vrouwen van Amsterdam – een ode te zien. Hier worden hun verhalen en die van andere invloedrijke vrouwen verteld. De expositie loopt tot 1 juni 2025.
Foto bovenaan: Joke Smit (Nationaal Archief, Algemeen Nederlandsch Fotobureau, Rob C).