CBS zet Artificial Intelligence in bij onderzoeksprogramma methodologie

AI-technieken

Een van de methoden waar hard aan gewerkt wordt, is het bouwen van apps om de data te verzamelen. Vera Toepoel, hoofd methodologie van het CBS in Heerlen, legt uit: ‘Met het Budgetonderzoek brengen we bijvoorbeeld de consumptieve bestedingen van personen in beeld. Waaraan geven zij hun geld uit en hoeveel geven ze uit? In de huidige situatie houden deelnemers dat bij in een soort dagboek. Iemand koopt bijvoorbeeld een pond tomaten voor 1,35 euro of een paar sokken voor 10 euro. Het is veel werk om dat van alle bestedingen bij te houden. In de toekomst gaat het CBS dat doen met een app waarbij de respondent simpelweg een foto maakt van de kassabon. Met behulp van AI-technieken gaan we dan die producten op de kassabon uitlezen en classificeren. Het gebruik van AI hoort bij de ambitie van het CBS om personen en bedrijven zo weinig mogelijk te belasten bij het verzamelen van data. Het is één van onze twee nieuwe methodologiethema’s voor de komende jaren.’

Veilig en verantwoord

Over AI zegt ze: ‘Het CBS herkent de kansen, maar heeft ook oog voor de risico’s. Vanuit onze focus op betrouwbaarheid en objectiviteit willen we AI alleen gebruiken als het veilig en verantwoord kan. Wij gaan onderzoek verrichten met als doel AI toepasbaar te maken binnen de officiële statistiek, op een betrouwbare manier en accurate wijze. Het moet een methode worden die van dezelfde kwaliteit is als onze reguliere methodes of beter.’

Gereedschapskist

Reinoud Stoel, hoofd methodologie van het CBS in Den Haag: ‘Je kunt de methodologie zien als een gereedschapskist. Een kist met daarin veel methoden om officiële statistiek te maken en om inhoudelijke vragen te beantwoorden. Er zitten bijvoorbeeld methoden in voor het verzamelen en analyseren van gegevens. De methodoloog kent de methoden uit deze gereedschapskist en weet welke methode bij welk onderzoek geschikt is, wanneer een nieuwe methode ontwikkeld moet worden of wanneer een bestaande moet worden bijgeschaafd. Is een vragenlijst voor bedrijven bijvoorbeeld het meest geschikt? Of kunnen we de benodigde gegevens halen uit een register, zodat de bedrijven minder informatie hoeven aan te leveren? Hoe kun je het gekozen gereedschap zo goed mogelijk inzetten? Wij adviseren CBS-collega’s op deze vlakken.’

Nieuwe doelen

Gezien het belang van methodologie is het zaak om regelmatig bestaande ambities aan te scherpen, nieuwe doelen te stellen en in te spelen op veranderende behoeften en toekomstige ontwikkelingen. Dat doet het CBS om de vijf jaar met een nieuw onderzoeksprogramma methodologie. Toepoel: ‘In het programma voor 2025–2030 zijn zes thema’s te vinden, die ook in het vorige programma stonden en nog steeds relevant zijn. Dat zijn: big data, data-integratie, informatiebeveiliging, primaire waarneming (vragenlijsten), statistisch modelleren en complexiteit en causaliteit. Daarnaast hebben we de nieuwe thema’s toepasbare AI en communicatie over statistische informatie.’

Historische context

Stoel plaatst de stap naar AI in een historische context. ‘Binnen het CBS hebben methodologen aan de basis gestaan van veel grote ontwikkelingen. Zij introduceerden decennia geleden binnen het CBS de theorie om statistiek te maken op basis van steekproeven. Door een relatief klein maar slim gekozen deel van de bevolking een vragenlijst voor te leggen, kun je goede informatie krijgen over de totale populatie. Ook nu worden steekproeven nog veelvuldig ingezet bij het maken van statistiek, van het Vakantieonderzoek tot de Conjunctuurenquête. Later ging het CBS registers gebruiken, bijvoorbeeld de Basisregistratie Personen en het Algemeen Bedrijven Register. Op die manier ontlast je personen en bedrijven, maar er ontstaan allerlei nieuwe vragen. In registers vind je data die niet in de eerste plaats zijn verzameld voor statistisch onderzoek. Hoe bepaal je de kwaliteit hiervan? En hoe combineer je informatie uit registers en vragenlijsten? En nu, bij de stap naar AI, speelt methodologisch onderzoek weer een belangrijke rol.’

Begrijpelijk voor iedereen

Het is belangrijk dat gebruikers van de CBS-statistieken de cijfers begrijpen. Het tweede nieuwe thema – statistische informatie communicatie – moet hieraan gaan bijdragen. Stoel: ‘De komende jaren gaan we in ons methodologisch onderzoek de focus leggen op de gebruikers van onze statistieken. Begrijpen zij de informatie en kunnen ze deze correct interpreteren? Zijn er nieuwe vormen van visualisaties te bedenken die onze informatie begrijpelijker kunnen maken? Samen met onze divisie Communicatie & Nieuws hebben we bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar hoe we de publicatie ‘Nederland in Cijfers’ kunnen verbeteren. Daarbij hebben we aandacht voor zowel de aantrekkelijkheid van een visualisatie als de methodologische correctheid ervan. Door middel van gebruikersonderzoek gaan we hier verdere stappen in zetten.’ Toepoel: ‘Een ander onderdeel van het nieuwe thema statistische informatie communicatie is om te onderzoeken hoe we op een zodanige wijze bepaalde onzekerheden in de statistiek – statistiek gaat nooit gepaard met 100 procent zekerheid – kunnen communiceren dat het de informatie versterkt in plaats van afzwakt. Dat is nog wel een uitdaging.’