Nadat een diepgaand onderzoek was uitgevoerd, heeft de Europese Commissie de Belgische steunmaatregel voor de verlenging van de levensduur van de kernreactoren Doel 4 en Tihange 3 goedgekeurd onder EU-staatssteunregels.
De Belgische maatregel
Volgens de Belgische kernuitstapwet van 2003 moesten alle zeven kernreactoren in België tegen 2025 worden gesloten. In maart 2022 besloot de Belgische federale regering, vanwege zorgen over de energievoorziening en de Russische agressie tegen Oekraïne, om de twee nieuwste kerncentrales, Doel 4 en Tihange 3, 10 jaar langer open te houden.
In juni 2024 meldde België de Commissie zijn plan om de levensduur van deze twee kernreactoren te ondersteunen, met een elektriciteitsproductiecapaciteit tot 2000 MW.
Op 22 juli 2024 opende de Commissie een diepgaand onderzoek naar de noodzaak, geschiktheid en evenredigheid van de maatregel. De Commissie had twijfels over het contract-voor-verschil (CfD) ontwerp en de evenredigheid van de financiële regelingen, die de begunstigden mogelijk van een te groot deel van het risico hebben ontheven, evenals over de evenredigheid van het overgedragen volume aan nucleaire afvalverplichtingen.
De begunstigden van de maatregel zijn Electrabel, een dochteronderneming van Engie S.A., en Luminus, een dochteronderneming van EDF S.A., evenals BE-NUC, de nieuw opgerichte 50-50 joint venture tussen de Belgische Staat en Electrabel. Als gevolg van de maatregel zullen beide reactoren mede-eigendom zijn van BE-NUC met een aandeel van 89,8%, en Luminus met een aandeel van 10,2%.
De steun omvat de volgende onderdelen, die één enkele interventie vormen:
- Financiële en structurele regelingen: (i) de oprichting van BE-NUC om de noodzakelijke kapitaalinvesteringen te dekken; (ii) een contract-voor-verschil, dat stabiele inkomsten garandeert voor een periode van 10 jaar en overmatige vergoedingen beperkt; (iii) verdere financiële beschermingsmechanismen, zoals een lening en een operationele kasstroomgarantie.
- Overdracht van aansprakelijkheden van Electrabel aan de Belgische Staat betreffende nucleair afval en verbruikte brandstof, tegen betaling van een eenmalig bedrag van €15 miljard; en
- Risicodeling en juridische bescherming in het geval van toekomstige wetgevende veranderingen, met name met betrekking tot nucleaire exploitanten in België of de nucleaire activiteiten van Electrabel.
De beoordeling van de Commissie
De Commissie beoordeelde de maatregel onder EU-staatssteunregels, met name Artikel 107(3)(c) van het Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU), dat lidstaten in staat stelt bepaalde economische activiteiten onder bepaalde voorwaarden te ondersteunen, en Verordening 2019/943 (zoals gewijzigd door Verordening 2024/1747) over het ontwerp van de elektriciteitsmarkt van de Unie.
Om de zorgen van de Commissie aan te pakken, wijzigde België de voorwaarden van het publieke ondersteuningspakket van het project, waar mogelijk, gezien het ontwerp van de kernreactoren. Tijdens het diepgaande onderzoek verduidelijkte België inderdaad dat de kernreactoren gebaseerd zijn op een oude technologie waarbij het niet veilig of technisch haalbaar is om vaak op en neer te schakelen met de energie (moduleren). Het aantal modulaties is daarom beperkt door de Belgische nucleaire veiligheidsautoriteit, die de flexibiliteit van de reactoren en de capaciteit van de nucleaire exploitant om op marktsignalen te reageren, beperkt.
Met betrekking tot de noodzaak en geschiktheid van de aanvullende financiële ondersteuningsmechanismen bovenop de CfD, met name de oprichting van BE-NUC, evenals de leningen en de operationele kasstroomgarantie, verduidelijkte België dat deze instrumenten complementair zijn en verschillende risicos met betrekking tot het project dekken, en dus noodzakelijk zijn om de lange termijn financiële levensvatbaarheid te waarborgen.
Om ervoor te zorgen dat het CfD-ontwerp geschikt is en er geen onnodige verstoring van de werking van de elektriciteitsmarkt is, zorgde België ervoor dat:
- de beslissingsbevoegdheid betreffende economische modulaties werd overgedragen van BE-NUC aan een onafhankelijke energiemanager, die het aandeel van BE-NUC in de nucleaire elektriciteit op de markt zal verkopen en die de juiste financiële prikkels zal hebben, welke na 3,5 jaar opnieuw geëvalueerd worden, om een efficiënt gebruik van de voorraad modulaties te garanderen;
- de energiemanager vrijelijk BE-NUCs aandeel aan elektriciteit op elke markt kan verhandelen en onafhankelijk zal handelen, waarbij een open en competitieve aanbesteding wordt georganiseerd, inclusief extra waarborgen in het geval dat Engies handelsentiteit zou deelnemen en/of de aanbesteding zou winnen.
Om ervoor te zorgen dat de maatregel evenredig is, stelde België:
- de stakingsprijs van de CfD vast op basis van een discounted cash flow-model dat ervoor zorgt dat het totale steunbedrag beperkt is tot de financieringskloof van het project. Het financiële model zorgt ervoor dat de aandeelhouders van BE-NUC een marktrente op hun investering krijgen.
- intensiveerde het Market Price Risk Adjustment-mechanisme, waarbij de pijn (of winst) van lagere (of hogere) dan verwachte marktprijzen wordt gedeeld tussen de Belgische Staat en de begunstigden;
- beperkte de operationele kasstroomgarantie om de blootstelling van de Belgische Staat aan de hoge kosten van onverwachte storingen te beperken;
- specificeerde dat, in verband met de overdracht van aansprakelijkheden: (i) het overgedragen volume beperkt is en er een volumeaanpassingsvergoeding is in geval het vooraf ingestelde afvalvolume wordt overschreden, (ii) er strikte criteria zijn voor de conditionering van het afval voordat het wordt overgedragen aan de Belgische Staat en (iii) een speciaal nationaal orgaan (Hedera) de €15 miljard fondsen zal beheren en controleren.
Naar aanleiding van de aanvullende bewijzen en wijzigingen van de maatregel concludeerde de Commissie dat de steun noodzakelijk en geschikt is om het nagestreefde doel te bereiken, evenals proportioneel omdat het beperkt is tot het strikt noodzakelijke, terwijl concurrentieverstoringen veroorzaakt door de maatregel tot een minimum worden beperkt. Op deze basis keurde de Commissie de Belgische maatregel goed onder de EU-staatssteunregels.
Achtergrond
Onder het VWEU zijn lidstaten vrij om hun energiemix, de voorwaarden voor het benutten van hun energiebronnen en de algemene structuur van hun energievoorziening te bepalen. De beslissing om kernenergie te bevorderen is een nationale bevoegdheid.
Staatssteun voor kernenergie kan worden beoordeeld en goedgekeurd direct onder Artikel 107(3)(c) VWEU, dat lidstaten in staat stelt om de ontwikkeling van bepaalde economische activiteiten onder bepaalde voorwaarden te ondersteunen. De steun moet noodzakelijk en proportioneel blijven en mag de handelsvoorwaarden niet in die mate nadelig beïnvloeden dat het in strijd is met het gemeenschappelijk belang.
Na de inwerkingtreding van de nieuwe regels voor het ontwerp van de elektriciteitsmarkt in juli 2024, beoordeelt de Commissie ook de naleving van de CfD-ontwerpprincipes zoals uiteengezet in Verordening 2024/1747.
De niet-vertrouwelijke versie van de beslissing zal beschikbaar worden gesteld onder het casenummer SA.106107 in het Staatssteunregister op de DG Mededinging website zodra eventuele vertrouwelijkheidskwesties zijn opgelost. Nieuwe publicaties van staatssteunbeslissingen op het internet en in het Publicatieblad worden vermeld in de Staatssteun Weekly e-News.