Veel Amsterdamse kroegen claimen de oudste van de stad te zijn. Maar hoe zit het echt? Historisch onderzoek onthult verrassende waarheden over de oorsprong van een aantal legendarische Amsterdamse drankhuizen. De bekendste kroegen, zoals De Drie Fleschjes, Karpershoek en De Druif, hebben een lange geschiedenis. Maar die gaat niet altijd zoals ze zelf beweren.
Amsterdamse kroegen hangen vaak een mythisch ontstaan aan hun zaak. Dat is niet vreemd, want historisch onderzoek naar oude cafés is lastig. Officiële tapvergunningen werden pas vanaf 1742 systematisch geregistreerd, en oudere documenten zijn schaars. Veel hedendaagse kroegbazen baseren hun verhalen dan ook meer op folklore dan op archiefstukken.
Onderzoek
Stadshistoricus Maarten Hell zocht voor het geschiedenisblad Ons Amsterdam uit hoe het zit. Maarten schreef ook het boek De Amsterdamse herberg 1450-1800. Geestrijk centrum van het openbare leven. Dit artikel is gebaseerd op zijn onderzoek. Om als oerkroeg te tellen, moet een café vandaag de dag nog steeds als drankhuis functioneren en een aantoonbare geschiedenis hebben die teruggaat tot voor 1800, in hetzelfde pand of een voorganger ervan. Met die criteria zijn verschillende bekende kroegen onderzocht.
De Drie Fleschjes: de oudste kroeg van Amsterdam
Als we puur naar de documentatie kijken, is proeflokaal De Drie Fleschjes, gevestigd aan de Gravenstraat 18, de oudste kroeg van Amsterdam. Hoewel de zaak vandaag de dag bekendstaat als een gezellig proeflokaal voor jenever en likeuren, gaat de geschiedenis veel verder terug dan de legendes over beroemde stamgasten als Rembrandt en Spinoza suggereren.
De huidige kroeg dateert uit 1888, toen het pand werd verbouwd door likeurstokerij H. Bootz. Maar al in 1618 was er een drankhuis op deze plek, toen onder de naam Het Sufflet. Dat werd gerund door de Antwerpse schilder en kunsthandelaar Barend van Someren en zijn vrouw Leonora. In de tweede helft van de 17e eeuw stond ook landschapsschilder Aert van der Neer achter de toog, wat De Drie Fleschjes een bijzondere artistieke achtergrond geeft.
In de 18e eeuw werd het pand eigendom van Hendrick ter Plegt, een tapper en distillateur uit Overijssel. De naam De Drie Fleschjes dook voor het eerst op na zijn overlijden in 1782, zoals te zien is op een oude tekening. Daarmee kan het café bogen op ruim 4 eeuwen kroeggeschiedenis.
Andere bekende oude kroegen
Hoewel De Drie Fleschjes de oudst gedocumenteerde kroeg is, hebben andere cafés ook een rijke historie.
Karpershoek (1641, mogelijk 1606)
Café Karpershoek, gelegen aan de Martelaarsgracht, is een sterke kandidaat als oerkroeg. In 1641 werd op deze plek een herberg genaamd De Oldenburger Kelder vermeld, een populaire stop voor Duitse en Friese schippers. Er is zelfs een aanwijzing uit 1606 die suggereert dat hier al een dranklokaal was.
De Dokter (1706)
Dit kleine café in de Rozenboomsteeg zou zijn begonnen in 1798, maar documenten wijzen erop dat hier al in 1706 een tapper-distillateur actief was. In de 18e eeuw werd het pand bekend onder de naam De Rozenboom. Pas in 1928 dook de naam De Dokter op.
De Druif (1863)
Volgens de overlevering zou De Druif al in 1585 bestaan en was zeeheld Piet Hein hier stamgast. In werkelijkheid begon De Druif pas als drankhuis in 1863, opgericht door een katholieke kleermaker en zijn Pruisische vrouw. Pas later werd er jenever gestookt en kreeg het drankhuis zijn nostalgische imago.
Café Chris (1882)
Hoewel Café Chris in de Jordaan zegt dat het uit 1624 stamt en bier schonk aan de bouwvakkers van de Westertoren, is er geen enkel bewijs voor een drankhuis op deze locatie voor de 19e eeuw. De eerste kastelein begon hier pas in 1882 met het tappen van sterke drank.
Het Aepjen (1991)
Het Aepjen op de Zeedijk is een apart geval. Ondanks de hardnekkige legende dat zeelieden hier ooit hun schulden afbetaalden met apen, zat er nooit een herberg in het iconische pand met de houten gevel. Pas in 1991 werd hier een café gevestigd, waarbij een eerder verdwenen kroeg op Zeedijk 15 als inspiratie diende.
Belangrijk erfgoed
Amsterdam heeft een indrukwekkend drankverleden, maar veel oerkroegen hebben geen beschermde status. Terwijl de stad trots is op zijn 20e-eeuwse bruine cafés, dreigen historische kroegen soms te verdwijnen. Dat is zonde, want juist deze oude cafés vertellen veel over de geschiedenis van Amsterdam.
Met een geschiedenis die teruggaat tot 1618 verdient De Drie Fleschjes de titel van oudste kroeg van de stad. Dit proeflokaal, ooit gerund door kunstenaars en distillateurs, is een levende herinnering aan het drankverleden van Amsterdam.
750 Amsterdamse verhalen
Tijdens het jubileumjaar worden 750 verhalen verzameld. Grote en kleine verhalen uit de rijke geschiedenis van Amsterdam. Deze verhalen verschijnen op de speciale website. Daar kunt u zich ook aanmelden voor de verhalennieuwsbrief. Dan krijgt u elke maand nieuwe verhalen in uw mailbox.