In de nacht van zaterdag op zondag in het laatste weekend van oktober gaat de klok een uurtje achteruit. Dat betekent een uur langer slapen en terug naar de standaardtijd. Maar wist u dat Nederland lange tijd een eigen tijdzone had? De Amsterdamse Tijd, die bijna 20 minuten afweek van de rest van West-Europa.
Tijd lijkt iets vanzelfsprekends. Een universele code die overal klopt. Of je nu in Maastricht bent of in Amsterdam. Maar ooit liep in Nederland elke stad en elk dorp op zijn eigen klok.
Toen de zon de baas was
Voor de komst van spoorwegen en telegraaflijnen had elke plaats zijn eigen tijd. De klok werd simpelweg gelijkgezet met de zon. Als die het hoogst aan de hemel stond, was het 12 uur ‘s middags. In Groningen gebeurde dat ruim 10 minuten eerder dan in bijvoorbeeld Middelburg. Maar daar lag niemand wakker van.
Klok voor het hele land
Totdat aan het einde van de 19e eeuw de moderniteit in een stroomversnelling kwam. Treinen reden op schema, telegrammen vlogen door het land, en plotseling bleek het lastig als het in Amsterdam kwart voor 12 was, maar ietsjes verderop al bijna 12 uur. Vertrek- en aankomsttijden van treinen konden zomaar een paar minuten verschillen, en dat leidde tot chaos. Er moest een nationale tijd komen. 1 klok voor het hele land.
De Amsterdamse Tijd
Op 1 mei 1909 was het zover. Nederland kreeg een officiële tijdzone. De Amsterdamse Tijd. Die werd bepaald aan de hand van de middelbare tijd in Amsterdam, om precies te zijn op 4 graden en 53 minuten oosterlengte. De vroegste zonsopkomst was in de nieuwe standaardtijd rond 03.45 uur, de laatste in de winter rond 08.15 uur. De Westertoren was het middelpunt.
De wereld tikt door
Bijna alle Europese landen gingen vanaf eind 19e eeuw en begin 20e eeuw over op de 24 (theoretische) tijdzones op de aardbol. Geografisch viel Nederland onder West-Europa en dus de West-Europese Tijd. Die kwam overeen met de Greenwich Mean Time (de nulmeridiaan) die men in Engeland volgde. Duitsland hield de Midden-Europese Tijd aan. Deze tijd liep 1 uur voor op de Greenwich Mean Time en de West-Europese Tijd. Nederland weigerde beide tijden en ging koppig over op de Amsterdamse Tijd. Het resultaat? Onze nationale klok liep 19 minuten en 32 seconden vóór op de tijd in Londen, en ruim 40 minuten achter op Berlijn.
Een beetje eigenwijs
Misschien was die Amsterdamse Tijd gewoon typerend voor de stad: een tikje eigenwijs en een beetje afwijkend. Ondertussen werd de wereld kleiner. Treinen reden over grenzen heen, telefoongesprekken werden internationaal, en radio-uitzendingen moesten synchroon lopen. Dat maakte de Amsterdamse Tijd steeds onpraktischer.
Oorlog
Toen kwam de oorlog. Op 16 mei 1940, nog geen week na de Duitse inval, bepaalde de bezetter dat Nederland voortaan de Midden-Europese Tijd zou gebruiken, dezelfde tijd als in Berlijn. Diezelfde dag ging ook de zomertijd in. De klok werd dus, alsof het niets was, 1 uur en 40 minuten vooruitgezet. Van de ene dag op de andere liep Nederland in de pas met Duitsland. Ook België, Frankrijk en Luxemburg werden door de Duitsers gedwongen de Midden-Europese Tijd aan te nemen.
Niet meer terug
Na de bevrijding in 1945 dacht men even aan een terugkeer naar de Amsterdamse Tijd, maar dat idee verdween snel. De wereld was te veel verbonden geraakt om nog met een eigen, afwijkende tijdzone te werken. Nederland bleef in de Midden-Europese Tijd hangen en dat is tot vandaag zo gebleven.
Eeuwige strijd met de klok
Toch was het nooit helemaal rustig rond de klok. Al in 1916 voerde Nederland voor het eerst zomertijd in, in navolging van Duitsland, bedoeld om energie te besparen in oorlogstijd. Daarna werd het systeem meerdere keren afgeschaft en opnieuw ingevoerd. Pas sinds 1977 zetten we structureel 2 keer per jaar de klok om. In het voorjaar vooruit, in het najaar achteruit.
Tijd van de samenleving
Eigenlijk is tijd dus best iets vreemds. Eeuwenlang bepaalden we met behulp van de zon hoe laat het was, totdat we beseften dat het handiger was om met elkaar de tijd af te spreken. De tijd die uw horloge aangeeft is dus niet de tijd van de natuur, maar van de samenleving. De Amsterdamse Tijd laat dat mooi zien. Van 1 mei 1909 tot 16 mei 1940 tikte de tijd in Amsterdam net iets anders.
Beeld: Time Zone Database by the Internet Assigned Numbers Authority (IANA)
