Generaal buiten dienst Peter van Uhm is gastspreker tijdens de Bijzondere Verenigde Vergadering in de Grote Kerk op donderdag 20 november. Oorlog en vrede lopen als een rode draad door zijn leven. In zijn toespraak zal het gaan over wat vrijheid voor hem betekent. Een gesprek over zijn drijfveren.
U bent gevraagd om te spreken tijdens de Bijzondere Verenigde Vergadering op 20 november 2025, waarom zei u ja?
‘Het is een eer om gevraagd te worden om Kamerleden en andere hoogwaardigheidsbekleders toe te spreken, ik doe dat soort dingen met plezier. Om eerlijk te zijn, heb ik wel even getwijfeld. Als militair stap ik niet graag in een politieke arena. Ik ben al mijn hele leven terughoudend daarin. Eerste Kamervoorzitter Mei Li Vos heeft me uiteindelijk overgehaald. Zij vond het een goed idee dat ik mijn perspectief op vrijheid en democratie deelde.’
Met de Bijzondere Verenigde Vergadering wordt stilgestaan bij 80 jaar vrijheid. Wat betekent vrijheid voor u?
‘Voor mij betekent vrijheid dat je kunt zijn wie je bent, dat je kunt zeggen wat je denkt en dat je kunt doen wat je wilt doen. Maar wel altijd met in het achterhoofd dat jouw vrijheid die van een ander inperkt. Rekening met elkaar houden is dus belangrijk.’
Hoe ziet het rekening met elkaar houden eruit?
‘Heel simpel. Ik kan van alles willen, maar een ander moet zich er niet aan storen. Proberen samen te leven is de kern. Dat vind ik ook het mooie aan democratie, dat je samen de koers uitzet. Het betekent tegelijk dat je niet altijd je zin kunt krijgen. Veel mensen denken dat vrijheid iets natuurlijks is waarvoor je weinig hoeft te doen, maar het tegenovergestelde is waar: vrijheid vraagt een inspanning – en soms moet je er dus iets voor laten.’
Wat zouden mensen moeten doen voor vrijheid?
‘Een bijdrage leveren aan de democratie en samenleving. Dat hoeft echt niet altijd groots en meeslepend, echt iedereen kan bijdragen. Waar kun je vrijwilligerswerk doen, waar steek jij je nek uit voor iemand anders? We moeten het terugbrengen tot eenvoudige dingen. Het geloof in de goede zaak en gedeelde waarden moeten terugkomen. In onderzoeken gaat het vaak over sneuvelbereidheid, die zou in Nederland laag zijn. Dat heb ik altijd een nogal dom begrip gevonden. In het leger is er geen militair die ’s ochtends zijn slaapzak uitkomt en dan tegen zijn meerdere zegt dat hij sneuvelbereid is. Daar gaat het uiteindelijk ook niet om. Vroeger hadden we “bescherming burgerbevolking”. Mensen werden opgeleid om anderen te helpen, bijvoorbeeld op weg naar schuilkelders. Dat systeem moet weer helemaal worden opgetuigd.’
20 november 1945 kwamen de Staten-Generaal voor de eerste keer na de Tweede Wereldoorlog bijeen. Wat heeft u met de Tweede Wereldoorlog?
‘Die heeft mij altijd gefascineerd. Als tiener verslond ik de hele oorlogsbibliotheek, ook omdat mijn vader dienstplichtig soldaat was geweest tijdens de oorlog. In 1940 was er die beroemde radiotoespraak van de Britse premier Winston Churchill. Daarin sprak hij het land toe en zei dat hij alleen blood, toil, tears and sweat te bieden had, maar dat ze wél zouden vechten tot het bittere einde. Dat vond ik enorm inspirerend. Dat ik militair ben geworden, heeft indirect ook met die oorlog te maken: mijn ouders waren toen twintigers en vonden dienstbaarheid aan de samenleving belangrijk, dat hebben ze op de drie kinderen Van Uhm overgedragen. Ik heb me afgevraagd wat mijn bijdrage zou zijn, en dat werd het krijgsmacht’
In uw carrière heeft u veel historische gebeurtenissen meegemaakt, waaronder de val van de Muur in 1989.
‘Dat was een bijna euforische gebeurtenis. Het idee dat wij, het Westen, hadden “gewonnen” van de Russen was nooit mijn conclusie. De dreiging vanuit Rusland was toen misschien minder manifest, maar ik vond toen nog steeds dat we onze veiligheid op orde moesten hebben. Als generaal heb ik daar destijds flinke discussies met politici over gehad. In mijn loopbaan heb ik de grootste bezuinigingen op defensie moeten doen. Dat vond ik onverstandig, we moeten een weerbare samenleving zijn.’
Hoe wordt een samenleving weerbaarder?
‘Door een goede voorbereiding. Je moet de zaken afpellen; hoe zorgen we voor voorraden? Voor je gezin een noodpakket, maar hoe zit het met supermarkten en de voedselleveranciers? Hoe gaan we infrastructuur en ICT regelen? Dat zijn zaken waar je goed over na moet denken. Je hoort weleens dat jongeren minder betrokken zijn dan vorige generaties. Ik ervaar het omgekeerde: bij de theatertour van Veldheren kwam ik veel jongeren tegen die enorm betrokken zijn. Bijvoorbeeld bij klimaat. En we doen vaak negatief over Nederland, maar wist je dat ons land kampioen mantelzorg is? Dat vertellen we elkaar niet.’
Zijn we te veel gewend geraakt aan onze vrijheden?
‘Juist omdat het al 80 jaar geleden is dat we in ons land te maken hadden met oorlog, zijn we niet echt op een crisis voorbereid. Terwijl er al drie jaar een oorlog woedt op ons continent, slechts een paar uur vliegen van ons vandaan. Mensen vinden het lastig om zich te voegen en er heerst ontevredenheid terwijl we het hier nog nooit zo goed hebben gehad. Aan de andere kant hebben veel jonge mensen zich aangemeld voor defensie, dat vind ik mooi.’
Wat is uw voornaamste boodschap op 20 november?
Ik heb enorm respect voor politici, zij zijn bezig met het oplossen van tal van ingewikkelde kwesties. Ik wil ze wel meegeven dat er twee zaken zijn die meerdere generaties overstijgen: klimaat en veiligheid. Die mogen we niet verwaarlozen, dan geven we die problemen door aan onze kinderen. In mijn toespraak probeer ik politici verder duidelijk te maken dat ze hun verantwoordelijkheid moeten nemen om voor ál onze burgers te staan. Zodat ook de komende 80 jaar een goede toekomst mogelijk is.’
Wat zou u willen veranderen in de manier waarop het er nu aan toegaat?
‘Ik pleit voor meer dialoog en verbinding. Veel mensen hebben zich teruggetrokken in de loopgraven van het eigen gelijk. Dat helpt niet bij het oplossen van problemen die meerdere generaties beslaan.’
Wie is Peter van Uhm?
Generaal buiten dienst Peter van Uhm was Commandant der Strijdkrachten. Een dag na zijn benoeming, op 18 april 2008, kwam zijn zoon eerste luitenant Dennis van Uhm op 23-jarige leeftijd in Uruzgan om het leven door een aanslag met een bermbom. Sinds 2023 maakt hij samen met Mart de Kruif, ook generaal buiten dienst, de podcast Veldheren. Over zijn leven verschenen de boeken Notities van een generaal en Ik koos het wapen .
Meer informatie over programma vindt u hier.
