Tot op heden hebben 12 lidstaten een schriftelijk verzoek ingediend bij de Commissie om de nationale ontsnappingsclausule van het Stabiliteits- en Groeipact te activeren, als onderdeel van het ReArm Europe Plan/Readiness 2030 dat in maart 2025 werd gepresenteerd. Deze landen zijn België, Denemarken, Estland, Finland, Duitsland, Griekenland, Hongarije, Letland, Polen, Portugal, Slowakije en Slovenië. Er worden nog meer aanvragen verwacht, aangezien verschillende lidstaten interesse hebben getoond om van deze clausule gebruik te maken.
De activering van de nationale ontsnappingsclausule biedt lidstaten extra budgettaire ruimte om de defensie-uitgaven te verhogen, terwijl ze binnen de EU-begrotingsregels blijven, in lijn met het door de Commissie gepubliceerde document als onderdeel van het ReArm Europe Plan/Readiness 2030.
De oorlog van Rusland tegen Oekraïne vormt een uitzonderlijke situatie, waardoor aanzienlijke druk op de overheidsfinanciën van de lidstaten ontstaat vanwege de dringende behoefte om hun defensiecapaciteiten op te bouwen.
Als reactie heeft de EU een ambitieus defensiepakket voorgesteld, met financiële hefbomen om de investeringen in de defensiesector van de Unie te vergroten, inclusief via de nationale ontsnappingsclausule. De activering van de clausule geeft deze lidstaten de mogelijkheid af te wijken van hun goedgekeurde netto-uitgavenpaden of hun corrigerende pad onder de procedure voor buitensporig tekort. Dergelijke flexibiliteit is voorzien bij uitzonderlijke omstandigheden buiten de controle van de lidstaat, waar deze een significante impact op de overheidsfinanciën hebben, zoals momenteel het geval is.
Om de fiscale houdbaarheid op middellange termijn te waarborgen, zal de afwijking van het aanbevolen netto-uitgavenpad worden beperkt tot maximaal 1,5% van het BBP aan extra defensie-uitgaven voor elk jaar van activering tot 2028.
De Commissie zal nu de ingediende verzoeken van de lidstaten beoordelen met het oog op het doen van aanbevelingen aan de Raad om de nationale ontsnappingsclausule te activeren als onderdeel van het komende voorjaarspakket van de Europese Semester 2025. De Raad heeft dan een maand de tijd om hierover te beslissen.
Achtergrond
Samen vormen de activering van de nationale ontsnappingsclausule voor defensiedoeleinden en de Security Action for Europe (SAFE) lening de ruggengraat van het ReArm Europe Plan / Readiness 2030, gepresenteerd op 19 maart. Dit is een ambitieus defensiepakket dat financiële hefbomen biedt aan EU-lidstaten om een stijging van investeringen in defensiecapaciteiten te stimuleren. Onder de SAFE-lening zal de Commissie tot €150 miljard ophalen op de kapitaalmarkten, gebruikmakend van haar goed gevestigde uniforme financieringsbenadering. Het gebruik van de SAFE-lening kan worden aangevuld door de activering van de nationale ontsnappingsclausule, waardoor lidstaten in staat worden gesteld hun investeringen in Europese defensie aanzienlijk en snel op te schalen.
Hoewel lidstaten onder de nationale ontsnappingsclausule zullen profiteren van extra ruimte voor defensie-uitgaven, blijven de EU-begrotingsregels volledig van toepassing. Afwijkingen van de goedgekeurde netto-uitgavenpaden, anders dan die gespecificeerd, zullen worden gemonitord volgens de Verordening (EU) 2024/1263 voor de gehele activeringsperiode.