De CDA-fractie in de Eerste Kamer heeft dinsdag 8 april ingestemd met de aangepaste begroting voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) voor 2025. Aanvankelijk bevatte het voorstel nog stevigere bezuinigingen op het hoger onderwijs, maar met het amendement-Bontenbal zijn deze plannen op belangrijke punten aangepast. Zo is de omstreden langstudeerboete geschrapt, blijft de maatschappelijke diensttijd behouden en wordt de extra arbeidsmarkttoelage voor leraren in de Randstad gecontinueerd. Daarnaast komt er meer oog voor onderwijsinstellingen in grens- en krimpregio’s.
Dankzij het amendement-Bontenbal zijn een aantal fundamenteel verkeerde keuzes van tafel en is er iets meer balans gekomen in de onderwijsbegroting.
Theo Rietkerk
CDA-Senator
Rechtmatigheid en behoorlijk bestuur
De CDA-fractie heeft zich tijdens de begrotingsbehandeling in alle fasen – drie schriftelijke rondes en het debat – nadrukkelijk uitgesproken over de spanning tussen de voorgestelde bezuinigingen en het rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel. Vooral het breken van het bestuursakkoord met hoger onderwijsinstellingen uit 2022 was daarbij een belangrijk aandachtspunt. Het CDA vindt dit een aantasting van het vertrouwen, en vraagt de minister dan ook dit vertrouwen te herstellen.
De fractie benadrukte daarmee dat het vertrouwen tussen de overheid en de onderwijssector niet lichtvaardig mag worden geschaad. Tegelijkertijd stelde de fractie echter vast dat onder bepaalde omstandigheden eerder gemaakte afspraken eenzijdig gewijzigd mogen worden, mits er sprake is van een redelijke overgangstermijn én een zorgvuldige afweging volgens het evenredigheidsbeginsel.
“Het CDA heeft op basis van de door de minister gepresenteerde jurisprudentie vastgesteld dat een overgangstermijn van drie maanden in vergelijkbare gevallen niet onredelijk is. Daarmee is juridisch gezien niet evident sprake van onrechtmatigheid,” licht Rietkerk toe.
De Eerste Kamer richt zich niet op de politieke wenselijkheid van beleid (primaat daarvan berust bij de Tweede Kamer), maar primair op de kwaliteit van wetgeving. De fractie concludeerde dat, hoewel de politieke keuze voor bezuinigingen onwenselijke gevolgen hebben en niet de keuze zou zijn geweest van het CDA, de aangepaste begroting de toets op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid doorstaat.
Regio en jonge universiteiten
Voor het CDA is het essentieel dat álle regio’s kunnen blijven rekenen op goed onderwijs. De fractie is blij met de toezegging van de minister dat er in de krimp- en grensregio’s geen verdunning van het onderwijsbudget plaatsvindt, een geen negatieve gevolgen zullen ondervinden van de plannen om het aantal internationale studenten te verminderen Bestuurlijke afspraken met hogescholen en universiteiten in onder meer Zeeland, Limburg, Friesland, Groningen, Drenthe en Twente moeten dit verder waarborgen.
Daarnaast heeft de fractie aangedrongen op een compensatie voor jonge universiteiten met een lage vaste voet in de bekostiging, waaronder Tilburg, Maastricht, Twente, VU en Erasmus. De minister heeft toegezegd met deze instellingen in overleg te gaan, zodra zij met een voorstel komen.
Fundament van brede welvaart
De CDA-fractie blijft benadrukken dat onderwijs niet louter een economische investering is, maar een vormende kracht voor de samenleving van morgen. De partij wil een overheid die haar afspraken nakomt, recht doet aan regio’s en vertrouwen geeft aan instellingen, studenten en docenten.
“Onderwijsbeleid moet niet van begrotingscyclus naar begrotingscyclus bewegen, maar rust en rechtvaardigheid bieden. Daar hebben jongeren, instellingen én de samenleving recht op,” besluit Rietkerk.
De CDA-fractie zal zich bij de behandeling van de Voorjaarsnota blijven inzetten voor versterking van de onderwijssector, meer maatwerk voor regio’s en een betrouwbare en een uitvoerbare koers voor de toekomst.
Lees de stemverklaring van Theo Rietkerk
Hoewel de bezuinigingen op OCW niet onze politieke keuze zou zijn geweest, erkennen wij dat hierover in de Tweede Kamer reeds een politiek besluit is genomen. De taak van onze Eerste Kamer is onder andere het toetsen van wetgeving op rechtmatigheid en uitvoerbaarheid en die taak hebben wij serieus genomen.
De onuitvoerbare en onrechtmatige voorstellen, zoals de langstudeerboete, functiemix Randstad en internationalisering in relatie tot diverse regio’s zijn geschrapt of aangepast door het amendement Bontenbal cs. Aan die voorstellen zijn in de Tweede Kamer ook politieke wensen toegevoegd, waardoor in totaal 750 miljoen aan bezuinigingen minder of anders wordt uitgevoerd.
Wij hebben in de schriftelijke rondes uitgebreid aandacht gevraagd voor onder andere het vertrouwens- en evenredigheidsbeginsel. Ook het openbreken van het bestuursakkoord en de daaraan verbonden gevolgen zijn kritisch bevraagd.
Mede op basis van jurisprudentie en de antwoorden van de Minister over de 57 miljard investering in met name Onderwijs en de vragen m.b.t. de ruim 200 miljoen starters- en stimuleringsbeurzen, zien wij onvoldoende aanknopingspunten om te oordelen dat de OCW begroting 2025 onrechtmatig of onuitvoerbaar is. Tegelijkertijd onderkennen wij de pijnlijke gevolgen van de politieke keuze die is gemaakt, maar zoals gezegd, is het beoordelen van de politieke keuze de taak van de Tweede Kamer.
Alles afwegende zal de CDA-fractie vóór de begroting OCW 2025 stemmen.
Foto: Eerste Kamer/Robin Utrecht