Satellietdata: luchtvervuiling en sociaaleconomische ongelijkheid in beeld
Van 6 tot 11 maart 2025 organiseerde het Europese statistiekbureau Eurostat voor de vijfde keer de Europese Big Data Hackathon in Brussel. Aan dit evenement deden in totaal 28 teams uit diverse EU-landen mee. Ook het CBS was met een team van drie onderzoekers van de partij. Zij wisten de eerste prijs in de wacht te slepen voor hun onderzoek om aan de hand van satellietdata een dashboard te maken, waarin de relatie tussen luchtvervuiling en sociaaleconomische ongelijkheid in Nederland en Slovenië in kaart werd gebracht.Luchtvervuiling is wereldwijd een groot probleem. In 2021 stierven 8,1 miljoen mensen hierdoor een vroege dood. Dit blijkt uit het rapport ‘State of Global Air’ waaraan onder andere UNICEF meewerkte. Op het Europese continent overlijden jaarlijks ongeveer 300 000 personen, ondanks diverse beleidsmaatregelen van de Europese Unie. Voor de organisatoren van de Europese Big Data Hackathon een reden om diverse teams van de statistische bureaus uit de Europese Unie onderzoek te laten doen naar dit probleem aan de hand van geavanceerde satellietdata, afkomstig van organisaties zoals het Europese Ruimteagentschap ESA en het Europese aardobservatieprogramma Copernicus dat onze planeet en het milieu bestudeert.
Dashboard
Shaya van Houdt werkt bij het team Milieurekeningen van het CBS en studeerde ecologie en natuurbeheer. Tevens volgde ze een studie Conservation Management of African Ecosystems aan de Universiteit van Glasgow. Van Houdt verrichtte onderzoek in het Verenigd Koninkrijk en in Afrika. Sinds maart 2023 werkt zij bij het CBS. Zij deed voor het eerst in haar loopbaan mee aan een hackathon. Hoe bereidde ze zich met haar team voor? ‘We wisten vooraf niet wat onze opdracht zou zijn. Wel hebben we twee keer met elkaar gebrainstormd over hoe we een opdracht zouden kunnen aanpakken. Donderdag 6 maart zijn we in Brussel gearriveerd en kregen we een presentatie waarin de opdracht werd vermeld. We moesten een dashboard maken van een bestaande statistiek of een compleet nieuwe statistiek, waarbij we gebruik zouden maken van satellietdata. Wij hebben ons gefocust op het verbeteren van een bestaande statistiek van de European Environment Agency.’
Specialismen
Chris Lam maakte ook deel uit van het CBS-team dat meedeed met de Europese Hackathon. Hij studeerde aan de TU Eindhoven Technische Informatica. Na een stage bij de afdeling Methodologie van het CBS in Heerlen solliciteerde hij op een vacature bij diezelfde afdeling en ging er aan de slag. ‘Ik houd me voornamelijk bezig met ICT en kunstmatige intelligentie voor het innoveren van statistische processen, bijvoorbeeld op het gebied van de primaire waarneming.’ Ook voor Lam was het de eerste keer dat hij zich inschreef voor een hackathon. ‘We hadden een goed team. Iedereen heeft zo zijn specialisme en op basis van die specialismen hebben we voorafgaand aan de hackathon de taken verdeeld. Dat werkte heel erg goed. De eerste twee dagen – van ’s ochtends 8.00 uur tot ’s nachts 02.00 uur – hebben we intensief gebrainstormd en geëxperimenteerd, maar toen bleek dat ons idee al bestond. Daarna moesten we heel snel een nieuw concept bedenken.’
Beter beleid maken
Athithya Loganathan is afkomstig uit India. Na zijn master op het gebied van Geo-informatiewetenschappen en aardobservatie aan de TU Twente ging hij in januari 2023 aan de slag bij het team regio en ruimte van het CBS. Daar werkt hij met het Geografisch Basisregister en is hij betrokken bij GEOS-gesubsidieerde statistische projecten, gericht op de creatie van het Bodemgebruikbestand. Hij heeft veel ervaring met deelname aan hackathons. ‘Ik deed in het verleden diverse keren mee, onder andere aan hackathons van NASA en Copernicus. Ik houd van het idee om te brainstormen over problemen in onze maatschappij en er oplossingen voor te bedenken. De vraag is: hoe kunnen we aan de hand van data beter beleid maken?’
Air Inequity Dashboard
Tijdens de Europese Hackathon onderzochten Loganathan en zijn 2 collega’s voor Nederland en Slovenië de relatie tussen luchtvervuiling en een aantal sociaaleconomische factoren. ‘Zo hebben we met behulp van de data van de TROPOMI-sensor aan boord van de Sentinel-5P satelliet van Copernicus in kaart gebracht hoe het gesteld is met de luchtvervuiling in ons land en Slovenië. Daarnaast hebben we ook de Bruto Binnenlands Product (BBP)-cijfers gebruikt per NUTS 3 regio (NUTS 3 is een Europese regionale indeling die in Nederland overeenkomt met de veertig COROP-gebieden, red.). We wilden zien of er een verband was tussen de luchtkwaliteit en het BBP. De vraag hierbij was: hebben regio’s met een hoger BBP een betere luchtkwaliteit en vice versa? Dit verband wilden we weergeven in een dashboard, het zogenaamde Air Inequity Dashboard.’
Verslechtering van gezondheid
Het Air Inequity Dashboard laat de ongelijke invloed van luchtvervuiling zien op de bevolking, bijvoorbeeld op de gezondheid per regio. Van Houdt: ‘Luchtvervuiling is een onzichtbare dreiging. We hebben ontdekt dat die niet alleen invloed op het milieu en de natuur heeft, maar dat het ook een sociaal probleem is. Ondanks dat er binnen de Europese Unie allerlei beleid is – denk bijvoorbeeld aan het Zero Pollution Action Plan 2030 – voor een schonere lucht en eerlijkere verdeling van de lasten, zien we dat vooral bevolkingsgroepen met een lager inkomen er mee te maken hebben. Zo wonen zij vaker in de buurt van industrieën of drukke wegen. Dat draagt bij aan verslechtering van hun gezondheid.’
Hoge kwaliteit en innovatieve inzendingen
Er deden in totaal 28 teams mee met de Hackathon van Eurostat. Het niveau was hoog en de inzendingen innovatief. De onafhankelijke jury van de Europese Hackathon bleek erg onder de indruk van de prestaties van het CBS-team. Lam: ‘Er waren vijf criteria waarop het werk werd beoordeeld: relevantie voor specifieke beleidsdoelen, methodologische duidelijkheid, innovatieve benadering, repliceerbaarheid en communicatie. Op al deze gebieden hadden we de hoogste score. Dat zorgde er voor dat wij de eerste prijs kregen.’ Het CBS-team was verrast door deze prijs, zij hadden het niet verwacht. Toen zij na de Hackathon terugkwamen op de CBS-kantoren in Den Haag en Heerlen was meteen duidelijk dat iedereen het een prachtige prestatie vond. Lam: ‘Er was taart en er waren heel veel felicitaties!’ Ook Van Houdt en Loganathan werden overdonderd door alle complimenten en reacties van hun leidinggevenden en collega’s.
