In de afgelopen 50 jaar is het weer in Nederland veranderd. Vooral de zonnigere lentes met drogere lucht hebben de kans op natuurbranden vergroot. Dit blijkt uit een voorlopige studie van het KNMI naar de historische kans op natuurbranden in Nederland.

Droog voorjaar 2025 

De natuurbranden van de afgelopen weken trokken veel aandacht. Bijvoorbeeld de brand op de Eder Heide op 3 april en die in de Drunense Duinen op 12 april. Na een uitzonderlijk natte periode die begon in juli 2023 en anderhalf jaar duurde, begon in maart van dit jaar een zeer droge periode. Maart 2025 was zelfs de droogste maart sinds het begin van de officiële KNMI-metingen in De Bilt, en ook de zonnigste maart sinds 1965. De luchtvochtigheid was laag en de verdamping was 50 procent hoger dan het lange termijn gemiddelde. De wind kwam vaak uit het oosten, wat droge continentale lucht aanvoerde. Dit zijn omstandigheden waarbij Nederland gevoelig wordt voor natuurbranden. De natuurbrand op de Eder Heide was ook goed te volgen met de nieuwe Meteosat Third Generation weersatelliet en de KNMI-wolkenmeters (ceilometers), zoals de video hieronder laat zien. 

Natuurbranden in Nederland 

Natuurbranden zijn - anders dan vaak wordt gedacht - geen fenomeen dat zich beperkt tot landen rondom de Middellandse Zee, Californië, Canada, Siberië of Australië. Ook in Nederland komen natuurbranden voor. Ze zijn wel veel kleiner van omvang dan de verwoestende bosbranden in bovengenoemde gebieden. Het late voorjaar en de vroege zomer zijn de maanden waarin natuurbranden relatief vaak voorkomen in Nederland. Dan is de vegetatie vaak nog droog, omdat sapstromen nog niet op gang zijn gekomen. Weersomstandigheden zoals weinig neerslag, lage luchtvochtigheid en voldoende zon en wind spelen een sleutelrol bij het natuurbrandgevaar.

Natuurbranden en klimaatverandering in Nederland 

Een interessante vraag is of het veranderende klimaat de afgelopen jaren de kans op ontstaan van natuurbranden heeft vergroot. Het is in ieder geval droger en zonniger geworden. De toegenomen droogte in het binnenland is zeker voor een deel toe te schrijven aan het warmer wordende klimaat. Wat de rol van toegenomen zonnestraling, minder aerosolen, veranderingen in bodemvocht en vegetatie en veranderingen in weerpatronen is, is onduidelijk. Voor hulpdiensten is het vooral belangrijk om te weten hoeveel de kansen op branden zijn veranderd, wat de oorzaken daarvan zijn en wanneer het risico het grootst is. Een paar jaar geleden constateerden we al dat het aantal brandgevoelige dagen - dagen met een relatieve luchtvochtigheid onder de 50 procent - sinds 1950 is toegenomen.

Om dit in meer detail te onderzoeken, zijn nieuwe datatechnieken en gegevens over gerapporteerde natuurbranden (sinds 2017) gebruikt om de voorspelbaarheid te analyseren. De gerapporteerde natuurbranden zijn gekoppeld aan weergegevens, en daaruit zijn relaties afgeleid tussen natuurbranden en die weergegevens. Deze relaties zijn vervolgens toegepast op historische weergegevens sinds 1960: ”back to the future”. Merk op dat dit voorlopige onderzoeksresultaten zijn. Relatieve vochtigheid en wind blijken de belangrijkste voorspellers van (het risico op) natuurbranden. 

Afbeelding 1 laat zien hoe de kansen van jaar tot jaar zijn, relatief ten opzichte van het gemiddelde van de periode. Vanaf 2018 zijn er veel jaren met bovengemiddelde kansen op natuurbranden, tot wel twee keer zo groot. En 2025 zit daar nog niet bij. Als we dat uitsplitsen per maand - Afbeelding 2 - zien we dat het vooral specifieke maanden zijn waarin de kans op natuurbranden groot is. Niet zo vreemd, het weer in Nederland is erg veranderlijk en extreme droogte - periodes met weinig tot geen neerslag - duurt meestal niet langer dan een paar weken. Bekende recente droge maanden springen eruit: de hittegolf van juli 2018, de droge en zonnige april van zowel 2019 als 2020, de zonnige maart in 2022, en de droge, warme en zonnige juni in 2023. Ook voor de droge maart van 2025 waren de kansen op natuurbranden bovengemiddeld. Tegelijkertijd waren de kansen op natuurbranden in 2024 laag. Dat begon na de zonnige juni 2023 en hield pas op eind februari 2025. In die periode was het dan ook extreem nat in Nederland.