Amerikaanse techbedrijven zoals Google en Microsoft zitten in het hart van ons onderwijs en onderzoek, waardoor wetenschappelijke waarden als betrouwbaarheid, transparantie en veiligheid onder druk komen te staan. Intussen neemt de afhankelijkheid van deze bedrijven alleen maar toe. ‘ChatGPT of Copilot zitten ingebouwd in producten waar we dagelijks mee werken. Je hebt steeds minder keuze ze niet te gebruiken’, zegt universiteitshoogleraar Media en Digitale samenleving José van Dijck. Hoe gaan wetenschappers om met deze afhankelijkheid? Hoe komen ze los van de Amerikaanse techbedrijven? Om minder afhankelijk van big tech te zijn, wordt er op verschillende plekken in Nederland gewerkt aan alternatieve, duurzame AI-alternatieven voor meer digitale soevereiniteit. Van GPT-NL tot neuromorfe chips.

Hoe blijft de mens aan het roer?

Met een toename van (deels) door AI gegenereerde papers en door AI uitgevoerde closed loop-experimenten, kunnen onderzoekers steeds meer aan de zijlijn komen staan. Hoe kan de mens aan het roer blijven in de wetenschap? ‘We willen de mens juist versterken,’ zegt hoogleraar Interactive Intelligence Catholijn Jonker, die pleit voor hybride intelligentie waarin mens en machine samenwerken. Wetenschappelijk redeneren blijft mensenwerk. 

Onderzoek op grote schaal

Mits verantwoord ingezet, kan AI de wetenschap niet alleen versnellen, maar ook verdiepen. De inzet van AI maakt onderzoeken mogelijk die voorheen nooit op deze schaal uitgevoerd zouden kunnen worden. Bijvoorbeeld naar de micro-organismen op aardappels, handgeschreven historische documenten of de verkeersveiligheid van fietsers in Nederland.