Landelijke politieke trends, zoals versplintering van partijen en afname van vertrouwen in de politiek, werken door in het lokale en provinciale bestuur. Tegelijk heeft het decentraal bestuur een heel eigen karakter, met bijvoorbeeld veel lokale partijen en politici die een sterke band hebben met de gemeenschap. Dat blijkt uit de Staat van het Bestuur 2024, een tweejaarlijks rapport over de stand van zaken van de democratie en het openbaar bestuur in Nederland.

Uit het rapport blijkt onder meer dat het voor lokaal en provinciaal bestuur lastig is om als zelfstandige bestuurslaag te worden beoordeeld door kiezers. Enerzijds zijn er veel lokale politieke partijen in gemeenteraden en colleges, met sterk gemotiveerde volksvertegenwoordigers. Dat duidt op democratie dicht bij huis. Tegelijk heeft dit een smalle basis omdat slechts een beperkt deel van de inwoners actief is in de democratie. De zichtbaarheid van het decentraal bestuur blijft beperkt en veel mensen kijken er met een nationale bril naar. Niet gek ook gezien de landelijke opgaven, die veelal concreet neerslaan in gemeenten, provincies en waterschappen.

We zien ook andere trends terug op decentraal niveau; denk aan toenemende agressie en intimidatie richting politieke ambtsdragers, en verminderde tevredenheid van kiezers over het functioneren van de democratie. Daarnaast is er steeds meer politieke fragmentatie en verloop te zien in het decentraal bestuur. Dit had o.a. gevolgen voor de duur van collegevorming en draagt bij aan een minder stabiel beeld van het decentraal bestuur.

Het rapport laat verder zien dat mensen waardering hebben voor het leven in een democratische rechtsstaat. Eenduidig is dit beeld echter niet. Er blijken verschillende opvattingen te bestaan over wat democratische waarden zijn. Grote groepen kiezers vinden dat de meerderheid moet beslissen, ook als dat ten koste gaat van de rechten van minderheden. Op de vraag of de meerderheid moet beslissen ook als dat ten koste gaat van de belangen van de minderheid, antwoordt bijna 30 procent het daarmee eens te zijn. Ook vindt een grote groep kiezers dat een sterke leider de regels wel wat mag oprekken om het gewenst resultaat te bereiken; 36 procent is het daarmee eens.

Nuance is er ook wat betreft vertrouwen in instituties. Zo hebben mensen gemiddeld veel vertrouwen in bijvoorbeeld rechters, de pers en het verkiezingsproces. Het vertrouwen in de Tweede Kamer en de regering is gemiddeld echter laag en aan flinke schommelingen onderhevig.

Het is de tiende keer dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de Staat van het Bestuur publiceert, nu uitgebreid met de jaren 2023 en 2024. Dat biedt kans om over langere tijd terug te kijken én aanleiding om vooruit te blikken. Daarom is er bij deze editie ook een essaybundel verschenen, waarin externe auteurs hun licht schijnen op het openbaar bestuur van de toekomst. Verder biedt de Staat deze keer ook inzicht in de democratie en het bestuur op de openbare lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.

Aan de Staat van het Bestuur 2024 is het vernieuwde dashboard www.staatvanhetbestuurdashboard.nl toegevoegd. Hierin zijn de belangrijkste cijfers en langjarige trends uit de Staat in één oogopslag te raadplegen. De cijfers in dit dashboard zullen zo vaak als mogelijk op een real time basis worden geactualiseerd.