In de oude situatie werd op grond van de Opiumwet een nieuwe stof verboden als uit een risicobeoordeling bleek dat deze te grote gezondheidsrisico’s oplevert. Dit zorgde er in de praktijk voor dat drugsproducenten snel een sterk vergelijkbare drug konden maken met een net iets andere samenstelling, waardoor die nieuwe drug legaal op de markt kon komen. Een goed voorbeeld hiervan was het bewezen schadelijke 3-MMC (ook wel “poes of miauw” genoemd) dat snel opgevolgd werd door nieuwe varianten zoals 2-MMC. 
 
Omdat designerdrugs makkelijk en legaal te verkrijgen waren, ontstond bij gebruikers onterecht de indruk dat ze niet zo gevaarlijk zijn. De effecten van zo’n designerdrug zijn echter meestal krachtiger en meer onvoorspelbaar dan een bestaande drug waardoor gebruikers nog grotere gezondheidsrisico’s lopen. Bekende risico’s zijn hartproblemen, psychische problemen, hallucinaties en verslaving. Gebruikers van designerdrugs kunnen er zelfs door overlijden. Om deze ontwikkeling te stoppen is besloten over te gaan tot een verbod waarin veel voorkomende groepen nieuwe psychoactieve stoffen (NPS, of designerdrugs) worden verboden door toevoeging van een lijst (IA) aan de Opiumwet. Hiermee wordt een duidelijk signaal afgegeven: Dit spul is gevaarlijk, blijf ervan af.

Niet alle stoffen met dezelfde chemische basis worden verboden. Er zijn uitzonderingen gemaakt voor geneesmiddelen, diergeneesmiddelen, het gewasbeschermingsmiddel penconazool en de zoetstof aspartaam. Deze stoffen blijven legaal. Ook verzorgingsproducten voor dieren, houtonderhoudsmiddelen en de stof fenylalanine, die in sommige voedingssupplementen zit, blijven toegestaan. Als dat nodig blijkt, kan een aanvullende uitzondering worden gemaakt. Op de website van de Rijksoverheid staat een indicatie van de stoffen die onder het verbod vallen.

Het verbod op groepen nieuwe psychoactieve stoffen moet ertoe leiden dat de risicovolle stoffen niet te verkrijgen zijn via websites. Het gaat immers om illegale en ongezonde producten. De drempels voor gebruik van deze stoffen worden daarmee aanzienlijk hoger. Tegelijkertijd zet het kabinet in op meer en duidelijker voorlichting en preventie. Gebruikers dienen goed geïnformeerd te zijn over de gevaren van deze drugs. Daarnaast hebben meerdere partijen (zoals OM, politie en verschillende gemeentes) de afgelopen jaren opgeroepen tot dit verbod. Met dit verbod kunnen instanties sneller reageren op nieuwe ontwikkelingen rondom designerdrugs, nauwer samenwerken met internationale partners en Nederland minder aantrekkelijk maken voor drugscriminaliteit.