AIVD: dreiging tegen Nederland onverminderd groot, onzekerheid over wereldorde
De wereld is steeds openlijker in conflict. Spionage, cyberaanvallen, economische voorsprong en desinformatie worden ingezet als wapens waarmee landen hun invloedsferen afbakenen en hun belangen najagen, zo nodig ten koste van anderen.
De machtsbalans is aan het veranderen en het is de vraag hoe de wereldorde eruit komt te zien. Voor Nederland, dat zoveel van zijn vrede en welvaart dankt aan internationale handel en aan een wereldorde gebaseerd op regels, brengt dat grote risico’s met zich mee. Dat blijkt ook uit de veelheid aan dreigingen waar Nederland mee te maken heeft. Dat stelt de AIVD in het jaarverslag 2024.
DGAIVD Erik Akerboom: 'We maken een verschuiving mee. Van een situatie waarin onze veiligheid vanzelfsprekend leek, naar een situatie waarin het voor veel westerse landen de voornaamste zorg is geworden. Van onzekerheid als uitzondering, naar onzekerheid als regel. De dienst spant zich tot het uiterste in om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden en voorbereid te zijn op diverse scenario’s ten aanzien van geopolitieke ontwikkelingen.'
Een agressiever Rusland testte de vastberadenheid van het Westen
De grootste verschuiving in het denken over veiligheid in Europa, komt door de dreiging die uitgaat van het Russische regime. Het Kremlin en daaraan verbonden netwerken en organisaties stelden zich in 2024 agressiever, brutaler en provocerender op tegen Europese landen. Ze spioneerden, organiseerden heimelijk desinformatiecampagnes om het publieke debat te beïnvloeden en voerden cyberaanvallen uit. Het regime gebruikt sabotage die grenst aan staatsterrorisme om in Europa angst te zaaien. We hebben ook in Nederland handelingen gezien die tot sabotage kunnen leiden. Die heeft de AIVD samen met de MIVD op tijd onderkend en kunnen stoppen.
Streven naar dominantie bepaalde China’s acties in 2024
In 2024 schreven de AIVD en de MIVD een cyberaanval op een Nederlands defensienetwerk voor het eerst direct en in het openbaar toe aan de Chinese staat. Uit de aanval blijkt de intentie om te spioneren bij de Nederlandse overheid en politieke doelwitten. China trok bovendien samen op met Rusland om ervoor te zorgen dat het Westen minder invloed krijgt in de wereld. De landen werkten politiek, economisch en militair nauwer samen, ook al hebben ze soms andere belangen. Hoewel China in principe geen wapens en munitie levert aan Rusland, leverden Chinese bedrijven wel degelijk dual-use goederen voor de Russische oorlogsindustrie, zelfs aanvalsdrones. Daarmee werd China een directe speler op het gebied van Europa’s veiligheid en een dreiging tegen Nederland en bondgenoten.
Gevaar van extremistisch geweld door groeiende polarisatie
De oorlog tussen Hamas en Israël escaleerde in 2024 tot een breder militair conflict in het Midden-Oosten. De Gaza-oorlog zette daarmee ook druk op de sociale stabiliteit van Nederland. Het gevaar van een ernstig gepolariseerd debat bleek bij de rellen en het gebruik van geweld tegen na de voetbalwedstijd Ajax-Maccabi Tel Aviv. Het geweld kwam niet van al bekende extremisten, maar van individuen die het heft in eigen hand namen en bij de acties die ze pleegden gemotiveerd werden door een extremistisch ideologisch kader.
Terroristische dreiging uit drie hoeken
De dreiging van jihadistische aanslagen nam in 2024 verder toe. We hebben een terugkeer gezien van gestimuleerde en aangestuurde aanslagen in Europa. Jihadisten en andere extremistische moslims pleegden vorig jaar elf aanslagen in Europa. Enkele tientallen aanslagplots zijn door inlichtingen- en veiligheidsdiensten verhinderd. Onder meer rond het EK voetbal in Duitsland en rond de Olympische Spelen in Frankrijk. De AIVD heeft aan diverse van zulke verstoringen kunnen bijdragen.
Ook aanslagen van rechts-terroristen zijn voorstelbaar. De AIVD verstoorde diverse rechts-terroristische dreigingen. Daarbij gaat het vaak om jonge mensen, ook minderjarigen. Voor het eerst zijn bovendien aanhangers van het anti-institutioneel extremisme in Nederland terroristische misdrijven ten laste gelegd. Zij hadden concrete plannen om zogenaamde ‘burgerarresten’ uit te voeren op een burgemeester en politieagenten en beschikten over wapens.
Criminele netwerken ontwikkelen vergaande capaciteiten
Criminele netwerken zetten gespecialiseerde, eigen ‘inlichtingenteams’ in om mensen in de gaten te houden die zij als bedreiging zien, zoals juristen of journalisten. Daardoor zijn de netwerken beter in staat aanslagen uit te voeren. Criminele inlichtingenteams infiltreren soms in onderdelen van de overheid, om aan informatie te komen. AIVD onderzoek draagt er concreet aan bij dat zulke aanslagen worden voorkomen. En dat de overheid beleid en regelgeving waar nodig kan aanscherpen om zo beter een vuist te maken tegen criminele ondermijning.
Geopolitieke onrust vraagt om focus en wendbaarheid AIVD
In een tijd van grote spanningen geeft de AIVD de regering onafhankelijke inlichtingen over de veiligheidssituatie in de wereld. Veel AIVD onderzoeken van vorig jaar hadden te maken met de veranderende machtsverhoudingen in de wereld en met internationale conflicten. De afgelopen jaren ontwikkelden dreigingen zich soms zo snel, dat de AIVD in korte tijd nieuwe onderzoeken moest beginnen en prioriteiten moest verleggen. Juist bij niet-militair conflict tussen staten helpen de inlichtingen-en veiligheidsdiensten de nationale veiligheid van Nederland beschermen. Met sterke inlichtingenposities helpt de AIVD de regering te begrijpen welke bedoelingen en plannen andere landen hebben, ook als die heimelijk zijn.