Gastspreker prof. Beatrice de Graaf over de crisiskloof
Het Auditfestival dat de Algemene Rekenkamer op 11 september 2025 organiseerde in het Haagse Postillion Hotel is afgesloten met een presentatie van de Utrechtse faculteitshoogleraar Beatrice de Graaf. In een levendige presentatie voor een volle zaal schetste zij de relatie tussen burgers en de Staat in tijden van crisis. Van de Middeleeuwen tot in post-moderne tijden.
De Graaf spreekt van een ‘crisiskloof’, omdat het gevoel onder de bevolking dat de vele crises die Nederland en grote delen van de wereld treffen door de overheid niet gemanaged kunnen worden.
In de tijden dat Karel de Grote met de pest en andere zware crises werd geconfronteerd, was zijn aanpak vooral gericht op het stimuleren van gegoede burgers en de kerk om de bevolking bij te staan. Om stadsrechten toe te staan, zodat het lokaal bestuur actiever werd. Door voedselvoorraden aan te leggen en gildes tot een actieve rol te stimuleren. Bewoners moesten vooral het gevoel krijgen dat er oog was voor hun zielennood. De gegoede burgerij werd gestimuleerd aalmoezen te geven, want wie daar te gierig voor was, wachtte later de hel.
Via de Leidse crisis van het ontplofte kruitschip in 1807 en de voorbeeldrol die de toenmalige koning Lodewijk-Napoleon toen aannam en de latere choleracrisis waar de overheid nog steeds geen algemene middelen voor uittrok, belandde De Graaf bij de Watersnoodramp in 1953. Zelfs toen was de bijdrage van de overheid beperkt en straalde toenmalig koningin Juliana vooral uit dat het hand van God was die deze ramp had veroorzaakt.
In moderne tijden is er meer sprake van een gezagscrisis als burgers niet meer geloven in de doelen die politiek en bestuur stelt. Demonstranten eisen aanpak van de zure regen of verzetten zich tegen de plaatsing van kruisraketten. In de hedendaagse tijd is er sprake van een veelheid van crisis op allerlei terreinen. Ook nu geldt dat burgers willen zien dat de overheid zich bekommerd om de burgers die in de knel komen door een woon- of klimaatcrisis of dreigende agressie uit het buitenland. Dan volstaat, aldus prof. De Graaf, niet alleen het stimuleren dat burgers een noodpakket in huis halen. Mensen moeten het gevoel hebben dat juist in tijden van crisis en rampspoed zij door de overheid rechtvaardig behandeld worden. Dat kan alleen, stelt Beatrice de Graaf, als dat gezamenlijk gebeurt. Zoals in de Middeleeuwen samen de dodendans plaatsvond met machthebber, gegoede burgerij en de rest van de bevolking.
