Doorgaans liggen de begrote baten en de begrote lasten iets lager dan de werkelijke baten en lasten in de jaarrekeningen. Bij de baten is dit verschil meestal groter dan bij de lasten. In 2023 werd door de Nederlandse gemeenten gezamenlijk 75,1 miljard euro uitgegeven, terwijl de baten 76,7 miljard euro bedroegen. Het exploitatiesaldo voor bestemming kwam daarmee uit op 1,6 miljard euro.

Gemeenten begroten hogere lasten voor alle beleidsterreinen

Op alle beleidsterreinen stijgen de begrote lasten ten opzichte van de begroting voor 2024. Ruim een kwart van de totale lasten van de Nederlandse gemeenten komt voor rekening van het beleidsterrein Sociaal domein overig. Hieronder vallen kosten die te maken hebben met onder meer de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), jeugdhulp, maatschappelijk werk, de aanpak van huiselijk geweld en vluchtelingenopvang. De begrote lasten voor dit beleidsterrein stijgen van 18,4 miljard euro naar 20,5 miljard euro; een toename van 11,2 procent.

Voor Inkomensregelingen en participatie wordt 13,4 miljard euro begroot, tegen 12,5 miljard euro in 2024. Deze stijging hangt onder meer samen met de verhoging van het wettelijk minimumloon. Dit werkt door in de hoogte van de bijstandsuitkeringen die gemeenten verstrekken. 

Voor de beleidsterreinen Veiligheid, Economie en Volksgezondheid en milieu werd ongeveer 9 procent meer begroot dan een jaar eerder. De stijging van de lasten op het beleidsterrein Veiligheid komt behalve door loonstijgingen ook onder meer doordat enkele grote steden meer handhavers gaan inzetten, door de aardbevingsproblematiek in de provincie Groningen en door de viering van het 750-jarig bestaan van Amsterdam. De hogere lasten op het beleidsterrein Economie hangen onder meer samen met de investeringen in binnensteden en andere winkelgebieden. De bestedingen aan volksgezondheid stijgen vooral vanwege diverse specifieke uitkeringen die gemeenten krijgen van het Rijk, zoals IZA (Integraal Zorgakkoord) en GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord). Tot slot komt de toename van de lasten voor milieubeheer grotendeels door het klimaatbeleid en de energietransitie. Gemeenten financieren ook deze bestedingen deels met specifieke uitkeringen, zoals de CDOKE (Capaciteit Decentrale Overheden voor Klimaat- en Energiebeleid).

Gemeenten begroten hogere inkomsten uit specifieke Rijksuitkeringen

De gemeenten hebben 79,3 miljard euro aan baten begroot voor 2025. De inkomsten van gemeenten bestaan uit gemeentefondsuitkeringen, opbrengsten uit gemeentelijke heffingen en overige baten. De overige baten bestaan uit onder meer specifieke Rijksuitkeringen, huren en pachten, boekwinsten bij de verkoop van aandelen, rente- en dividendopbrengsten en overdrachten van andere overheden dan het Rijk.

Voor 2025 begroten gemeenten 44,7 miljard euro aan baten uit het gemeentefonds, 14,4 miljard aan opbrengsten uit gemeentelijke heffingen en 20,2 miljard euro aan overige baten. De procentuele toename van de overige baten was met 9,8 procent groter dan die van de baten uit het gemeentefonds (5,7 procent) en die uit de heffingen (8,0 procent). Dat komt vooral doordat er meer inkomsten uit specifieke Rijksuitkeringen zijn begroot.