Een van de onderzoeken richt zich op het ritme van spraak. Een andere promovendus onderzoekt hoe Neanderthalers en vroege Homo sapiens hun handen gebruikten bij het maken van werktuigen. Daarnaast wordt er een archeologisch onderzoek gedaan naar Romeinse overbevissing.

Doel van het programma Promoties in de geesteswetenschappen is om de aanwas en doorstroom van jong talent in de geesteswetenschappen een impuls te geven. Financiers zijn het Decanenoverleg Letteren en Geesteswetenschappen van de SSH-raad en het NWO-domein Sociale en Geesteswetenschappen. In totaal is met deze toekenningsronde ruim 4,8 miljoen euro gemoeid. Dit is inclusief een matchingsbijdrage van 20% geleverd door de instellingen die de aanvragen van de gehonoreerde projecten hebben ingediend.

Het besluitnemende orgaan, bestaande uit prof.dr. Bas van Bavel (namens het Decanenoverleg Letteren en Geesteswetenschappen van de SSH-raad) en het NWO-domeinbestuur Sociale- en Geesteswetenschappen, heeft op advies van de beoordelingscommissie de volgende projecten geselecteerd.

Meer informatie over het programma

Toegewezen projecten

De volgorde is alfabetisch op naam van de aanvragers.

Ritme van spraak: bewegen we op onze eigen maat?

Aanvrager: dr. D. Abur
Kandidaat: V. Lucquiault
Rijksuniversiteit Groningen

Ritme is de basis van veel menselijk gedrag, van dansen tot spraak. Wanneer ritme is aangetast, ervaren sommige mensen veranderingen over het hele lichaam en in de spraak, zoals bij de ziekte van Parkinson, terwijl anderen enkel spraakveranderingen ervaren, zoals bij stotteren. Toch zijn beide gevallen van ritme gelinkt aan hetzelfde gebied in het brein. Als spraakritme gelinkt is aan lichaamsritme, zou spraak een teken kunnen zijn van lichaamsbrede veranderingen. Om specifieke associaties tussen verschillende levels van ritmecontrole te identificeren, zal dit project spraak- en lichaamsritme vergelijken tussen typische sprekers, mensen met Parkinson, en mensen die stotteren.

Verhalen van het nest: Vroeg-Nederlandse vogelfotografie en de visuele vorming van natuurbescherming (1890-1940)

Aanvrager: prof. dr. R.F.J. de Bont
Kandidaat: P. Vos
Universiteit van Maastricht

Fotografie speelt al sinds het eind van de 19e eeuw een belangrijke rol bij de bescherming van vogels in Nederland. Vroege fotografen, zoals Adolphe Burdet, Paul Louis Steenhuis en Richard Tepe, maakten foto's van vogels en hun leefgebieden om natuurbehoud aan te moedigen. Foto's van broedende sternen hielpen bijvoorbeeld bij het redden van het Naardermeer. Dit project onderzoekt hoe deze eerste vogelfoto's ideeën over vogels en hun leefomgeving vormden en natuurbescherming blijvend hebben beïnvloed. Door oude foto's te bestuderen, laat het project zien hoe fotografie niet alleen vogels vastlegde, maar ook mensen inspireerde om zich in te zetten voor natuurbehoud.

Overbevissing voor smaak: een archeologisch onderzoek naar hoe Romeinse overbevissing vispopulaties heeft aangetast

Aanvrager: dr. C. Çakirlar
Kandidaat: L. Folkers
Rijksuniversiteit Groningen

Overbevissing is van alle tijden. Zo deden de Romeinen in de eerste eeuw na Christus al aan grootschalige visserij. Dit leidde tot lokale uitputting in vispopulaties. De vis werd gebruikt om op grote schaal vissaus te produceren die verhandeld kon worden over het gehele Romeinse Rijk. Veel onderzoek heeft zich gericht op het culturele, sociale en economische belang van dit soort vissauzen, maar nog geen enkele studie heeft de effecten van grootschalige visserij op lokale vispopulaties onderzocht. In deze studie worden er innovatieve methodes gebruikt om te onderzoeken hoe vispopulaties in de Romeinse tijd werden aangetast door menselijk handelen.

Naar nabijheid: Inzicht in intersoortelijke en intrasoortelijke relaties door belichaamde interactie

Aanvrager: prof. dr. A.J. Cienki
Kandidaat: G. Staseviciute
Vrije Universiteit Amsterdam

Hechte relaties zijn belangrijk voor ons welzijn, maar hoe zit dat bij koeien? We weten nog weinig over de communicatie tussen mens en koe of tussen koeien onderling. Vooral in de industriële en biologische melkveehouderij is deze kennis beperkt. Dit project onderzoekt hechte relaties vanuit een taalkundig, multimodaal perspectief. Het richt zich op lichamelijke interacties tussen mens en dier en tussen dieren onderling, met speciale aandacht voor aanraking en stemgebruik. Door te begrijpen welke communicatieve patronen voor dieren betekenisvol zijn vanuit hun eigen perspectief, kunnen we leren hoe we op een bewuste en ethische manier met hen om kunnen gaan.

Het taalkundige kompas van plaatsnamen

Aanvrager: prof. dr. N.F.M. Corver
Kandidaat: I. Caspi
Universiteit Utrecht

Wat weten we als we een geografische plaats kennen? Dit onderzoek gaat in op het verband tussen geografische kennis en menselijke taal door toponiemen te bestuderen: plaatsnamen van geografische locaties zoals “Amsterdam Centraal” of “de Oostzee”. Het onderzoekt hoe, in verschillende talen, de taalkundige structuur van plaatsnamen patronen volgt die helpen bij het classificeren van geografische locaties. De studie omvat ook fictieve plaatsnamen (in bijvoorbeeld romans) om te begrijpen hoe we bewust nieuwe plaatsnamen creëren die geografische concepten verbeelden. Door deze talige structuren te analyseren onthult dit onderzoek hoe taal ons begrip van de geografische plaatsen waarin we leven uitdrukt.

How to survive a category change: The metaphysics and syntax of linguistic categories

Aanvrager: dr. C.E. Diehl
Kandidaat: M. Koot
Universiteit Leiden

Woorden komen in verschillende soorten: werkwoorden, zelfstandig naamwoorden, bijvoeglijke bepalingen, bijwoorden, enzovoorts. Toch weten we nog verrassend weinig over hoe deze syntactische categorieën echt in elkaar zitten. Traditioneel worden syntactische categorieën beschouwd als duidelijk afgebakend, maar sommige onderzoekers stellen dat ze mogelijk helemaal niet bestaan. Om dit vraagstuk beter te doorgronden, richt dit project zich op theorieën uit de filosofie en logica met betrekking tot categorieën. Door deze inzichten te combineren, beoogt het project een meer dynamische theorie van syntactische categorieën te ontwikkelen.

New Religious Outsiders: Understanding the Consequences of Disaffiliation from New Religious Movements in the Netherlands and Flanders

Aanvrager: dr. J. Martínez Ariño
Kandidaat: J. Fennebeumer
Rijksuniversiteit Groningen

Mensen die zich aansluiten bij strikte nieuwe religieuze bewegingen zoeken vaak verbinding, zingeving en spirituele groei. Deze groepen controleren echter vaak het leven van leden, wat velen ertoe aanzet om te vertrekken. Dit vertrek brengt ingrijpende sociale en emotionele gevolgen met zich mee, zoals identiteitsverlies, eenzaamheid en stress. In Nederland en Vlaanderen is hier nog weinig onderzoek naar gedaan. Dit project onderzoekt de ervaringen en uitdagingen van ex-leden en hoe zij daarmee omgaan. Het doel is hen beter te begrijpen en ondersteunen, met als bredere inzet verbeterde sociale hulp en re-integratie, zodat zij hun leven met stabiliteit en veerkracht opbouwen.

Tussen Emancipatie en Disciplinering: Nederlandse NSB-vrouwen tijdens de Duitse bezetting en de Bijzondere Rechtspleging

Aanvrager: prof. dr. W.P. van Meurs
Kandidaat: L. Speerstra
Radboud Universiteit Nijmegen

Vrouwenemancipatie en het nationaalsocialisme worden doorgaans niet met elkaar in verband gebracht. Toch wist het nationaalsocialisme Nederlandse vrouwen op ongekende wijze te mobiliseren. Zij sloten zich aan bij nationaalsocialistische organisaties en zetten zich in voor een nieuwe maatschappelijke orde. De recente openbaarwording en digitalisering van het grootste Nederlandse oorlogsarchief, het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, heeft geleid tot hevige discussies, maar biedt ook belangrijke nieuwe wetenschappelijke mogelijkheden. Aan de hand van Nederlandse oorlogsarchieven onderzoekt dit project de spanning tussen emancipatie en disciplinering van Nederlandse vrouwen onder het nationaalsocialisme en tijdens het naoorlogse proces van de Bijzondere Rechtspleging.

Seriematig vervaardigd, maar onmiskenbaar uniek: de Embriachi werkplaats als casestudy voor een nieuw perspectief op kunst, materialiteit en handel in de vroege Renaissance

Aanvrager: prof. dr. S. Nethersole
Kandidaat: L. Randt
Radboud Universiteit Nijmegen

De Renaissance wordt vaak geassocieerd met schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur, maar toegepaste kunst speelde een even grote rol in de economische en culturele ontwikkelingen van deze periode. Rond 1400 produceerde de Embriachi werkplaats in Florence en Venetië met groot succes luxueuze kistjes, altaarstukken en spiegelomlijstingen, versierd met been en hoorn in geometrische motieven, mogelijk geïnspireerd door islamitische kunst. Dit onderzoek analyseert de productieprocessen, handelsnetwerken en culturele waarden van de klanten die het succes van de werkplaats bepaalden en biedt een nieuwe visie op de rol van toegepaste kunst, handel en materiaalgebruik aan de vooravond van de Renaissance.

Feminisme en psychiatrie in Nederland: kritiek en omarming (1960-2000)

Aanvrager: prof. dr. M.S. Parry
Kandidaat: A. van der Meij
Universiteit van Amsterdam

In hedendaags feministisch activisme rondom mentale gezondheid worden psychiatrische diagnoses omarmd en ingezet in het streven naar erkenning en zorg. Dat terwijl feministen in de jaren ’60 en ’70 nog overtuigd ‘anti-psy’ waren. Hoe kan het contrast zo groot zijn? De complexere realiteit is dat feministen zich tussen 1960 en 2000 soms hebben verzet tegen psychiatrische diagnoses, maar deze op andere momenten juist hebben omarmd of aangepast om hun doelen te bereiken. Dit project onderzoekt deze uiteenlopende strategieën onder feministen in Nederland en verbindt ze aan fundamentele vragen over wat feminisme is, wat het wil bereiken en voor wie.

Het Grote Geheim. De uitvinding van religie in de literatuur van de late oudheid

Aanvrager: dr. C.H. Pieper
Kandidaat: H. Mooiman
Universiteit Leiden

De Late Oudheid staat in het teken van migratiebewegingen, politieke onrust en religieuze strijd: lang werd de periode tussen de keizers Julianus (361-363) en Justinianus I (527-565) beschouwd als strijdtoneel voor ‘heidenen’ en ‘christenen’. In dit onderzoek toon ik aan dat deze scheiding berust op 19de-eeuwse ideeën over de laatantieke realiteit. Tegelijkertijd laat ik zien dat in de literatuur uit deze periode veel spannender ontwikkelingen plaatsvonden: in hun literaire werken legden laatantieke auteurs namelijk de basis voor wat wij vandaag onder ‘religie’ verstaan.

Bestormingen als manifestaties van de volkswil? Van gewelddadige staatsgrepen tot democratische interventies

Aanvrager: dr. J.J.M. van de Sande
Kandidaat: J. Toonders
Radboud Universiteit Nijmegen

De afgelopen jaren hebben er regelmatig bestormingen plaatsgevonden. Bestormingen zijn ontwrichtende gewelddadige acties waarbij demonstranten proberen in te grijpen in de reguliere procedures van politiek bestuur. In tegenstelling tot de iconische bestorming van de Bastille in 1789, vallen hedendaagse bestormingen de instellingen van representatieve democratieën aan. Dit onderzoeksproject stelt daarom de vraag naar de democratische relevantie van dergelijke momenten. Kunnen zij ‘de volkswil’ manifesteren, zelfs wanneer ze opereren binnen en/of tegen een geïnstitutionaliseerde democratische orde? Onder welke omstandigheden kan een dergelijke actie worden beschouwd als een legitieme democratische interventie?

Stevige grepen, hard werken en oude werktuigen: onderzoek naar steenwerktuiggebruik bij Neanderthalers en Homo sapiens door handgebruik te reconstrueren

Aanvrager: dr. S.A. Schrader
Kandidaat: C. Leder
Universiteit Leiden

Dit project onderzoekt hoe Neanderthalers en vroege Homo sapiens hun handen gebruikten bij het maken en gebruiken van stenen werktuigen—essentiële vaardigheden voor hun overleving. Het richt zich op minder bestudeerde delen van de hand, zoals de pink, pols en onderarm, en hoe herhaalde handelingen specifieke sporen op botten achterlieten. Door onderzoek bij moderne mensen met bekende werkgeschiedenissen worden verbanden gelegd tussen spiergebruik en botveranderingen. Daarnaast meten experimenten met werktuigproductie de spieractiviteit. Door deze inzichten toe te passen op fossiele resten, onthult het onderzoek hoe vroege mensen werkten, leefden en zich aanpasten aan hun omgeving.

Veilige Doorgang: Regulering van Chinese Arbeidsmigratie naar Nederlands-Indië (1888-1911)

Aanvrager: dr. L.M. Teh
Kandidaat: K. van der Lijn
Universiteit Leiden

In de late 19e en vroege 20e eeuw, een tijd van mondiale beperkingen op Chinese migratie, migreerden honderdduizenden Chinese arbeiders naar Nederlands-Indië. Deze migratie was gebaseerd op een unieke samenwerking tussen Nederlandse consuls, Chinese netwerken, en koloniale werkgevers, waarbij mondiale restricties werden omzeild. Chinese netwerken speelden hierbij een cruciale rol, opererend buiten directe koloniale controle. Door dit complexe systeem te onderzoeken belicht dit project hoe deze migratie werd vormgegeven door meerdere actoren. Daarmee nuanceert het de eurocentrische kijk op deze geschiedenis en laat het de tot nu toe onderbelichte bijdrage van Chinese migranten aan de koloniale ontwikkeling van Nederland zien.

Van Steegjes tot Mediascapes: Micro-Weerstand tegen Iraans Militarisme (2010-heden)

Aanvrager: dr. S.F.J. Turner
Kandidaat: A. Kenari
Universiteit van Amsterdam

Dit project onderzoekt hoe de Iraanse civil society het militaristische en ideologische discours van het Islamitische regime weerstaat en ondermijnt, met een focus op het verzet vóór en na de Vrouw, Leven, Vrijheid-beweging. Het richt zich op grassroots-strategieën zoals het herclaimen van publieke ruimtes, het inzetten van digitale platforms en diasporanetwerken, en laat zien hoe fysieke en digitale domeinen samenkomen in het verzet tegen autoritair gezag. Door onafhankelijke documentaires, digitaal activisme en belichaamd verzet te analyseren, onthult het onderzoek de mechanismen waarmee burgerbewegingen ruimtes, narratieven en identiteiten hervormen. Deze studie biedt waardevolle inzichten voor beleidsmakers, onderwijsprofessionals en mensenrechtenorganisaties.