Dat blijkt uit het jaarlijkse herhaalonderzoek van de politie naar de bekendheid van het handelingskader Professioneel Controleren. Dat onderzoek doen we omdat dit thema voor de politie van groot belang is. Burgers moeten immers kunnen rekenen op een professionele en rechtvaardige behandeling. Dit draagt bij aan het maatschappelijk vertrouwen in de politie; iets dat sinds jaar en dag hoog is, maar níét vanzelfsprekend is. Terwijl het in deze tijd, met veel verdeeldheid en onrust, misschien wel belangrijker is dan ooit.

Ook komen we met dit onderzoek tegemoet aan een motie van de Tweede Kamer uit 2022, waarin we werden gevraagd te onderzoeken of de bekendheid met het handelingskader is toegenomen.

Politie voor Iedereen en professioneel controleren

Bij Professioneel Controleren (ProCo) gaat het om het uitvoeren van objectieve en rechtvaardige controles door de politie. Het is onderdeel van het programma Politie voor Iedereen, waarmee we ons richten op diversiteit, inclusie en divers vakmanschap, zowel binnen de politie als in relatie met burgers. Dit is een veelomvattende opgave, waarbij ProCo één van de ‘knoppen’ is om aan te draaien om onze doelen te bereiken. Uitgangspunt is dat we elke burger gelijkwaardig bejegenen, zonder ons te laten leiden door vooroordelen of een onderbuikgevoel. Hiermee willen we voorkomen dat er wordt gecontroleerd op grond van leeftijd, geslacht, sociaal-economische klasse, etnische of culturele achtergrond, religie, seksuele gerichtheid of andere persoonskenmerken, zonder dat daarvoor een objectieve rechtvaardiging is. Daarmee is het een antwoord op het verwijt van etnisch profileren dat de politie soms krijgt. Er is een handelingskader voor ontwikkeld, dat iedereen in de operatie moet kennen.

Onvoldoende vooruitgang

Helaas is dit nog niet de realiteit. De afgelopen 3 jaar is jaarlijks onder 1.500 agenten een enquête over dit onderwerp gehouden. In 2023 kende 39% van hen het handelingskader, 2 jaar later lag dat percentage op 48%, terwijl het streefdoel 100% is.  Slechts 1 op 10 agenten wist de kennisvragen over professioneel controleren goed te beantwoorden.

Uit het herhaalonderzoek blijkt ook dat nog relatief veel politiemedewerkers verkeerde gronden noemen voor een proactieve controle. Zoals een onderbuikgevoel bij het zien van ‘verdachte’ personen, de oververtegenwoordiging van bepaalde groepen in misdaadstatistieken of personen die qua etniciteit niet thuishoren in een bepaalde buurt.

Hoewel uit het onderzoek blijkt dat er wel draagvlak is om meer tijd in het onderwerp te steken, geeft 1 op de 5 politiemedewerkers aan dat er op dit moment binnen hun team niet genoeg aandacht is voor professioneel controleren. De meesten vinden het belangrijk dat de politie meer doet aan het bevorderen van de professionaliteit van controles.

Hoge professionele standaard

‘Er is nog een lange weg te gaan’, zegt politiechef Martin Sitalsing (Eenheid Noord-Nederland) en lid van de programmaboard Politie van Iedereen, in een reactie op het herhaalonderzoek. ‘De professionalisering van controles is niet afgerond en vereist continue aandacht en inspanningen. De samenleving vertrouwt het geweldsmonopolie en een aantal ingrijpende bevoegdheden toe aan de politie’, aldus Sitalsing. ‘Dat betekent dat we daar een hoge professionele standaard tegenover moeten zetten. Daarin passen geen controles op basis van onderbuikgevoelens. Professioneel controleren helpt ons met het hanteren van een professionele standaard.’

De programmaboard Politie voor Iedereen heeft de afgelopen jaren meerdere stappen gezet om ProCo meer bekendheid te geven. Zo zijn er op ieder team ‘ambassadeurs’ op dit thema, is een speciale MEOS-app gelanceerd en zijn er diverse scenario’s ontwikkeld voor het trainen met Virtual Reality.  Sitalsing: ‘Zo’n tool maakt je bewust van blinde vlekken, die we allemaal hebben.’ Verschillende studies laten zien dat VR-trainingen daadwerkelijk effect hebben, zowel qua kennisvergroting als positieve houding ten opzichte van professioneel controleren. Inmiddels is deze training door zo’n 30.000 politiemedewerkers gevolgd.

‘Daar boeken we voorzichtig vooruitgang op, maar het moet beter’, zegt Sitalsing. ‘Na vijf jaar inspireren, enthousiasmeren en ondersteunen, gaan we nu naar meer sturing. De aanpak van ProCo blijft bestaan, maar de leidinggevenden moeten er meer aandacht aan besteden in bijvoorbeeld managementoverleggen en functioneringsgesprekken.’